“… με στήθος κούφιο, ακούοντας εντός μας του μυστήριου τη ρόδα, πόθους να γυρνά, γρανάζια κι αριθμούς.”

Ήδη από το 2007 και το δίσκο Τι γυρεύεις στον ύπνο μου, πατέρα, ο Διονύσης Τσακνής “αποκάλυψε” την αδυναμία του στην ποίηση του Γιάννη Σκαρίμπα με τη μελοποίηση του ποιήματος Ουλαλούμ. Μάλιστα, δεν είναι τυχαίο ότι η μελοποίηση αυτή εντάχθηκε στον μέχρι τώρα πιο προσωπικό κύκλο τραγουδιών του Τσακνή, κάτι που προϊδέασε όσους παρακολουθούν στενά την πολύχρονη πορεία του τραγουδοποιού για αυτό που θα ακολουθούσε τρία χρόνια αργότερα. Με αφορμή τη συγκεντρωτική έκδοση των ποιητικών συλλογών του Γιάννη Σκαρίμπα από τις εκδόσεις Νεφέλη υπό τον τίτλο Άπαντες στίχοι 1936–1970, ο Τσακνής καταπιάστηκε με τη μελοποίηση 11 ακόμα ποιημάτων από τη συλλογή Εαυτούληδες. Το cd κυκλοφόρησε το 2010 για να συνοδεύσει αυτή την έκδοση, αποτελώντας παράλληλα την πρώτη ολοκληρωμένη εργασία μελοποίησης ποιημάτων του Σκαρίμπα, μιας και μέχρι σήμερα στη δισκογραφία συναντάμε μονάχα σκόρπιες μελοποιήσεις ποιημάτων του (από τον Χορό συρτό σε μουσική του Χρύσανθου Μουζακίτη στους Αγώνες της Κέρκυρας του ’81 και την Φαντασία της Μαρίας Βουμβάκη, μέχρι το ανεπανάληπτο Ουλαλούμ του Νικόλα Άσιμου).

Οι Εαυτούληδες του Διονύση Τσακνή συγκεντρώνουν όλο τον μουσικό Τσακνή όπως τον έχουμε γνωρίσει μέσα από τις ροκ αναζητήσεις του, αλλά πρωτίστως από τις μουσικές που κατά καιρούς έχει γράψεις για το θέατρο. Όπως αναφέρει και ο ίδιος στο σημείωμα του δίσκου «έπρεπε να “ξεκλειδώσω” τον περίεργο δάσκαλό μου και να ανακαλύψω μέσα στην έτσι κι αλλιώς άριστη μετρική του τον τρόπο που δεν θα πρόδιδε τα υπερρεαλιστικά του νοήματα». Στη ποίηση του Σκαρίμπα ο Τσακνής βρίσκει το πιο πρόσφορο έδαφος για να αναμετρηθεί με την ιδιαίτερη γραφή του ποιητή και να φτιάξει τραγούδια που να μπορούν να τραγουδηθούν. Δεν ακολουθεί την μόδα τού άσκοπου και χωρίς νόημα “πειραματισμού”, αλλά αφουγκράζεται τη μουσική και το ρυθμό που από μόνη της ορίζει η ποίηση του Σκαρίμπα. Στο τελικό αποτέλεσμα σημαντικό ρόλο παίζουν και οι ενορχηστρώσεις του Δημήτρη Μπαρμπαγάλα, με τα πνευστά να επιβάλουν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα απόλυτα ταιριαστή στους στίχους του ποιητή.

Ένα από τα πιο ιδιαίτερα τραγούδια αυτής της εργασίας είναι η μελοποίηση στο ποίημα Τα ρομπότ. Ο Τσακνής καταφέρνει με τρόπο θαυμαστό, χρησιμοποιώντας μια απλή μελωδική γραμμή, να αποδώσει μουσικά όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν αυτό το τόσο πρωτότυπο σε μορφή και περιεχόμενο ποίημα. Η ειρωνική και βαθιά πένθιμη διάθεση που αποπνέει η γλώσσα του Σκαρίμπα, βρίσκουν στη μουσική του Τσακνή τον ιδανικό τρόπο για να αναδειχτούν και να αφήσουν ανόθευτη την αίσθηση που αφήνει πίσω της η κάθε λέξη. Εγχείρημα καθόλου εύκολο, εάν παρατηρήσει κανείς τον τρόπο που ο Σκαρίμπας τοποθετεί την κάθε λέξη και τα πολύπλοκα (για ποίημα) σημεία στίξης που χρησιμοποιεί για να αποδοθεί με τρόπο τόσο άρτιο το πνεύμα του ποιήματος.

Το μόνο σημείο που “αυθαιρετεί” ο Τσακνής, είναι όταν αλλάζει τη σειρά των στροφών για να χρησιμοποιήσει τη δεύτερη στροφή ως ρεφρέν.

Λοιπόν ωραία! Εφτάσαμε, ποιος ξέρει από τι κήπους

ξένα πουλιά γης άγνωστης –Πρώσσοι εδώ ατενείς–

κι είμαστ’ εδώ (στης χάλκινης καρδιάς μας μπρος τους χτύπους)

μ’ άγνωστο εντός μας γύρισμα και ρόγχο μηχανής.

Κι ήταν ωραία –πρώτο φτερό– άκρη, άκρη τ’ ακρωτήριου

της χίμαιρας ως στάθκαμε με πόζες και ρυθμούς,

με στήθος κούφιο, ακούοντας εντός μας του μυστήριου

τη ρόδα, πόθους να γυρνά, γρανάζια και αριθμούς.

Πρώτο φτερό –τι πήδημα!– Παράδεισος που εχάθη

η πρώτη ανυπαρξία μας (αργά τάχα ή νωρίς;)

κι είμαστ’ –α-χά!– απ’ το υλικό (να ζούμε χωρίς λάθη)

πουν’ –με σοφία– οι ηλίθιοι και οι σοφοί ’ν’ χωρίς…

Λειψοί ή περίσσοι; Αίνιγμα! Μυστήριο γύρω οι τόποι

κι ο σπαραγμός της μύτης μας μοιάζει άνθος τ’ ουρανού

– δε φτάσαμε ή περάσαμε –κι εμείς– νάμαστ’ ανθρώποι;

δώθες τάχα σταθήκαμε˙ ή πέρα από το νου;

Καταλυτικό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα παίζει αναμφισβήτητα τόσο η συμμετοχή του Γιώργου Μεράντζα όσο και η εμπνευσμένη ενορχήστρωση του Δημήτρη Μπαρμπαγάλα. Ο μεν πρώτος με την καθοριστική ερμηνεία του δίνει ένα μοναδικό ρεσιτάλ μεστού τραγουδιστικού λόγου που θα ζήλευαν πολλοί ομότεχνοί του, ιδιαίτερα της νεότερης γενιάς, που αρκούνται απλώς στην άρτια αλλά χωρίς ψυχή ερμηνευτική προσέγγιση των τραγουδιών. Απ’ την άλλη, η ενορχήστρωση του Μπαρμπαγάλα είναι που σφραγίζει οριστικά την ταυτότητα της μελοποίησης του Τσακνή. Με πνευστά όπως γκάιντα, duduk, φαγκότο, τρομπόνια και τρομπέτες να κρατούν το ρυθμό παρέα με έναν “μουρμούρη” μπαγλαμά να παίζει την βασική μελωδία, καταφέρνει να αναδείξει όλα τα παραδοσιακά αλλά και έντεχνα (για να μην πω λόγια) στοιχεία της μελοποίησης. Τα ρομπότ του Γιάννη Σκαρίμπα με τη μουσική του Διονύση Τσακνή αποτελούν μια από τις ελάχιστες πρόσφατες καταθέσεις που συμπυκνώνουν με τέτοιο τρόπο την ένωση ποίησης και μουσικής και τη μετατροπή τους σε ένα τραγούδι που μπορεί και λειτουργεί αυτόνομα, πέρα από τις προθέσεις του ποιητή ή ακόμα και του μουσικού.

.

.

.

-----------------------

Τα ρομπότ. Ποίηση Γιάννη Σκαρίμπα, μουσική Διονύση Τσακνή, με τον Διονύση Τσακνή και τον Γιώργο Μεράντζα.

Εξώφυλλο της πρώτης συγκεντρωτικής έκδοσης
των ποιητικών συλλογών του Γιάννη Σκαρίμπα
Εκδόσεις Κάκτος, 1976
Αρχείο του Αρώματος του Τραγουδιού