Παρασκευή 18 Απριλίου 2008

“παίρνεις την αλήθεια μου και μου την κάνεις λιώμα, απ' το πόδι με τραβάς βαθιά μέσα στο χώμα”

.
Τον Σεπτέμβριο του 1975, ο Διονύσης Σαββόπουλος ηχογραφεί δύο τραγούδια που κυκλοφόρησαν την ίδια χρονιά σε ένα δισκάκι 45 στροφών. Στην πρώτη πλευρά τραγουδούσε μαζί με τον ρεμπέτη Δημήτρη Γκόγκο (ή αλλιώς Μπαγιαντέρας) σε δεύτερη εκτέλεση ένα παλιότερο τραγούδι του Μπαγιαντέρα, τον «Καθρέφτη». Στην άλλη πλευρά, υπήρχε ο «Πολιτευτής», τραγούδι που συμπεριλήφθηκε 4 χρόνια αργότερα με διαφορετική εκτέλεση στη «Ρεζέρβα».

Μέσα στην καρδιά της μεταπολίτευσης, την περίοδο που η πολιτικοποίηση του κόσμου ήταν στο απόγειό της και η Ελλάδα προσπαθούσε να "ανασυγκροτηθεί" πολιτικά μετά από (ακόμα μία!) δικτατορία, ο Διονύσης Σαββόπουλος γράφει ένα τραγούδι που με την πρώτη ματιά θα χαρακτήριζε κανείς απλά, ειρωνικό. Θα μπορούσε να είναι ένα τραγούδι βγαλμένο από κάποιο νούμερο επιθεώρησης που θα σατίριζε πρόσωπα και καταστάσεις της αριστεράς εκείνης της εποχής. Ο ρυθμός του παραπέμπει στα ρεμπέτικα τραγούδια του μεσοπολέμου, η ενορχήστρωση σ’ αυτή την πρώτη εκτέλεση (και όχι σ’ εκείνη που μπήκε στη «Ρεζέρβα») είναι ιδιαίτερη, πρωτότυπη, σχεδόν πειραματική. Το τραγούδι σε προκαλεί να το προσέξεις από τις πρώτες κιόλας νότες, από αυτή την εξαιρετικά πρωτότυπη εισαγωγή:

Αυτά τα λόγια με σφίξανε σαν πένσα
τα είπε χθες το βράδυ μια ψυχή
κι ένας φαλάκρας απ' έξω κι από μέσα
χαμογελούσε, ναι, γιατί να σκοτιστεί;

Η σκληρή φωνή του Διονύση Σαββόπουλου με τη συνοδεία του μπουζουκιού και του μπαγλαμά, καθώς κι εκείνη η περιγραφή του “φαλάκρα απ’ έξω κι από μέσα”, δεν αφήνουν κανένα περιθώριο στον ακροατή να αδιαφορήσει για το τραγούδι. Η μοναδική ικανότητα του Διονύση Σαββόπουλου να σε κάνει να θες να δεις “τι θα πει παρακάτω”, αποτυπώνεται στον «Πολιτευτή» με τρόπο μοναδικό! Και η συνέχεια του τραγουδιού σοκάρει τον ακροατή εκείνης της εποχής (έχει πολύ μεγάλη σημασία να μπούμε στο κλίμα της εποχής για να κατανοήσουμε το σοκ που προκαλεί η αναφορά στην εξορία, τον Ρίτσο, ακόμα και η χρήση της λέξης "πόπολο" που αντικαθιστά τη λέξη "λαός").

Θυμάσαι που βαλάντωνες εκεί στην εξορία
και διάβαζες και Ρίτσο και αρχαία τραγωδία;
τώρα κοκορεύεσαι απάνω στον εξώστη
και μιλάς στο πόπολο σαν τον ναυαγοσώστη.
Στη φοιτητριούλα που σ' έχει ερωτευτεί
θα σε καταγγείλω πονηρέ πολιτευτή.

Όσο ξεδιπλώνεται το τραγούδι, η ενορχήστρωση εμπλουτίζεται από τις σκόρπιες δοξαριές ενός βιολιού και τα σχεδόν άτσαλα χτυπήματα στα πιατίνια των ντραμς. Το τραγούδι αρχίζει σταδιακά και δείχνει τις πραγματικές του προθέσεις, που δεν είναι απλώς να σατιρίσει ή να προκαλέσει το αίσθημα των αριστερών της εποχής, ούτε καν να αποκαλύψει κάποια κρυμμένη αλήθεια. Ο «Πολιτευτής» δεν είναι ένα τραγούδι που θέλει να εκθέσει κάποιον συγκεκριμένο πολιτικό εκείνης της εποχής (αν και πολλοί πιστεύουν ότι αναφέρεται σε συγκεκριμένο ηγετικό στέλεχος της αριστεράς), αλλά ούτε και να υποδείξει τον σωστό τρόπο άσκησης της πολιτικής. Ο Διονύσης Σαββόπουλος γράφει ένα βαθιά μελαγχολικό τραγούδι! Τολμάει σε μια εποχή που τα πεπραγμένα της αριστεράς δε χωρούσαν ιδιαίτερη αμφισβήτηση και κριτική, να εκφράσει ουσιαστικά την μελαγχολία των ανθρώπων της αριστεράς που σαν φιλμ σε fast forward έβλεπαν την ιστορία να επαναλαμβάνεται, τα όνειρά και τις ελπίδες τους να αναπτερώνονται και την ίδια στιγμή να μην μπορούν να εκφραστούν μέσα από τους ηγέτες τους.

Εκείνο που υψώνεται και σε εκμηδενίζει
είναι της καρδούλας μου το φως που ξεχειλίζει
κι ότι σε γλιτώνει και σου δίνει την αιτία
είναι που χρειάζεται κι η γραφειοκρατία.
Στη φοιτητριούλα που σ' έχει ερωτευτεί
θα σε καταγγείλω πονηρέ πολιτευτή.

Τα όργανα που συνοδεύουν τη φωνή του Διονύση Σαββόπουλου σταματούν απότομα και μένει μόνο το μπουζούκι και ο μπαγλαμάς, ενώ το ρυθμό κρατάνε τα παλαμάκια των μουσικών. Αυτός ο σκληρός ήχος που αιφνιδιάζει, θα μπορούσε να είναι τα παλαμάκια του κοινού, του “πόπολου”, ενώ χειροκροτεί τον «ναυαγοσώστη» πολιτικό κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας του από τον “εξώστη”. Ή θα μπορούσε απλά να είναι ένα τυχαίο εφέ, προετοιμάζοντας την κραυγή “άλα πολιτευτάκια” που θυμίζει τις αντίστοιχες κραυγές του Σαββόπουλου στον «Μπάλλο» και την «Μαύρη Θάλασσα». Και με το που ξαναμπαίνουν όλα τα όργανα, ένας μακεδονικός ασκός, όμοιος με αυτόν του «Μπάλλου», εισβάλει με τον χαρακτηριστικό του ήχο για να ενωθεί με τα υπόλοιπα όργανα, δίνοντας την αίσθηση ότι το τραγούδι δεν τελείωσε ακόμα, δεν είπε όλα όσα ήθελε να πει. Υπάρχει και συνέχεια, ακόμα πιο σκληρή, ακόμα πιο μελαγχολική:

Ο πρώτος προβοκάτορας απ' όλους στη ζωή μου
είναι η αφεντιά σου που αντιγράφει την φωνή μου
άλλαξες το σώμα μου με έπιπλα και σκεύη
σαν τον αριστεροχουντισμό που σε βολεύει.
Στη φοιτητριούλα που σ' έχει ερωτευτεί
θα σε καταγγείλω πονηρέ πολιτευτή,
τζάμπα χαραμίζει θα πάω να της πω
το νεανικό της και αγνό ενθουσιασμό.

Εδώ ακριβώς είναι και το μεγαλύτερο σοκ: “σαν τον αριστεροχουντισμό που σε βολεύει”! Ο Διονύσης Σαββόπουλος πλάθει μια λέξη που δεν υπάρχει σε κανένα λεξικό, μα μπορεί ο καθένας να την καταλάβει. Προκλητικός, για κάποιους άλλους βλάσφημος, τολμάει σε μια εποχή που και το δικό του κοινό είναι από το χώρο της αριστεράς, να μιλήσει για αριστεροχουντισμό και να αμφισβητήσει ουσιαστικά την ηγεσία (ή μέρος της ηγεσίας) της αριστεράς εκείνης της εποχής. Ουσιαστικά, ο Σαββόπουλος δεν προσβάλει (θεωρώ πως ποτέ δεν το έχει κάνει, τουλάχιστον μέσα από τα τραγούδια του), αλλά εκφράζει αυτή τη μελαγχολία του οπαδού που, για μια ακόμα φορά ποντάρει τα όνειρα και τις ελπίδες του σε ηγεσίες που εξαγοράζουν τους αγώνες του με αντάλλαγμα που δεν προσδιορίζει μεν, αλλά είναι σίγουρος πως έχει την ίδια αξία με “έπιπλα και σκεύη”.
Να σημειώσω στο σημείο αυτό, ότι στη ηχογράφηση που μπήκε 4 χρόνια αργότερα στον δίσκο «Ρεζέρβα», ο στίχος “σαν τον αριστεροχουντισμό που σε βολεύει” αντικαταστάθηκε από τον στίχο “σαν τον σοσιαλισμό που τώρα σε βολεύει”!. Προφανώς το … δοκιμαστικό στάδιο που μεσολάβησε από την έκδοση του δίσκου 45 στροφών μέχρι την κυκλοφορία της «Ρεζέρβας», θα έδειξε ότι το κοινό (και ειδικά το κοινό του Σαββόπουλου) δεν ήταν έτοιμο να δεχτεί ένα τέτοιο στίχο. Το σίγουρο όμως είναι πως, το τραγούδι έχασε πολύ από το αρχικό του “άρωμα”, τόσο με την διαφορετική ενορχήστρωση, όσο και τον αυτό-λογοκριμένο στίχο.

Χαρά να σε γιαούρτωνα εκεί που ρητορεύεις
εκεί που με χειροκροτάς χωρίς να το πιστεύεις
παίρνεις την αλήθεια μου και μου την κάνεις λιώμα
απ' το πόδι με τραβάς βαθιά μέσα στο χώμα.
.
Το τραγούδι τελειώνει περίπου όπως άρχισε. Με τη διαφορά, ότι στο τελευταίο δίστιχο περικλείεται όλη η μελαγχολία στην οποία αναφέρθηκα πιο πάνω. Ο «Πολιτευτής» στη συγκεκριμένη άγνωστη εκτέλεση, αποτελεί μια ιδιαίτερη στιγμή σ’ αυτό που θα ονομάζαμε γενικά "πολιτικό τραγούδι". Πολλοί είναι οι συνθέτες που έγραψαν πολιτικά τραγούδια, ειδικά κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης. Ο Σαββόπουλος όμως μίλησε με τον δικό του, ιδιαίτερο τρόπο, έχοντας μια καθαρά προσωπική ματιά και αισθητική στα τραγούδια του και σπάνια παρασύρθηκε από ηρωικές τυμπανοκρουσίες και πανηγυρικές κορώνες. Ο Σαββόπουλος έγραφε πάντα προσωπικά τραγούδια που υπηρετούσαν αποκλειστικά τη δική του οπτική (όποια κι αν ήταν αυτή, κι ας άλλαζε κατά περιόδους) και όχι τραγούδια που ικανοποιούν απαραίτητα το αίσθημα του κοινού. Ο «Πολιτευτής» είναι ένα τραγούδι που αξίζει να ακούγεται ακόμα και σήμερα (ίσως, ειδικά σήμερα), μαζί με πολλά άλλα πολιτικά τραγούδια του Διονύση Σαββόπουλου (από την «Συγκέντρωση της ΕΦΕΕ» μέχρι το «σχόλιο» από το Happy Day του Παντελή Βούλγαρη), όχι αποκλειστικά κάθε παραμονές εκλογών ή στην επέτειο του Πολυτεχνείου, όταν τα ραδιόφωνα τα ξεθάβουν από τη δισκοθήκη τους.





ΥΓ: καθώς πλησιάζει η επέτειος της 21ης Απριλίου, σκεφτόμουν να ανεβάσω ένα κείμενο για το πολιτικό τραγούδι (και ειδικά το αντιδικτατορικό). Προτίμησα τελικά αυτή την αναφορά στον «Πολιτευτή» του Διονύση Σαββόπουλου, ως ένα μοναδικό και ιδιαίτερο δείγμα πολιτικού τραγουδιού.
.
.

15 σχόλια:

South Of The River είπε...

Μάκη μου καλημέρα!

Εξαιρετική η ιδέα σου για ποστ σχετικά με την επέτειο του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου! Και φυσικά κάνοντας κάτι τέτοιο, τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει εκτός από Σαββόπουλο, Θεοδωράκη, Λοΐζο και Φαραντούρη;

Δεν ξέρω, πρέπει να ψάξω πολύ να βρω τραγουδοποιό σαν τον "Νιόνιο" (ας μου επιτραπεί) που να φτιάχνει τέτοιες εικόνες όπως αυτός! Το τραγούδι που πραγματεύεσαι δεν το ήξερα! Ένα ακόμα δείγμα του τόσο μεγάλου κεφαλαίου που λέγεται Σαββόπουλος!

Φιλιά φίλε και σε περιμένω και στα... μέρη μου, με ελληνικό ύφος όπως σου αποκάλυψα!

South Of The River είπε...

Ψέματα. Τώρα που το ξανακούω και διαβάζω τους στίχους, το θυμάμαι το τραγούδι. Μου το θύμισε το "στη φοιτητριούλα που σ' έχει ερωτευτεί θα σε καταγγείλω πονηρέ πολιτευτή".

Σόρυ για τη σφήνα!

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@south of the river: ήθελα πολύ χρόνο και ψάξιμο για να φτιάξω ένα κείμενο για το πολιτικό αντιδικτατορικό τραγούδι. Το χρωστάω για μια άλλη φορά.

Όσο για τον «πολιτευτή», σίγουρα έχεις ακούσει την εκτέλεση από την «ρεζέρβα» (αν δεν τον έχεις τον δίσκο, στον συστήνω ανεπιφύλακτα) , όμως προτιμώ αυτή την εκδοχή από το 45άρι. Όπως λέω και στο κείμενο, θεωρώ το συγκεκριμένο τραγούδι βαθιά μελαγχολικό και λιγότερο επιθετικό.

Ο Σαββόπουλος είναι μεγάλο κεφάλαιο στο ελληνικό τραγούδι. Δεν είναι τυχαίο που αναφορές στο έργο του βρίσκουμε συνέχεια μπροστά μας σε συνεντεύξεις παλιότερων αλλά κυρίως νεότερων συναδέλφων του. Πόσοι και πόσοι δεν έχουν ξεκινήσει να γρατζουνάνε μια κιθάρα, να γράφουν στίχους ή να τραγουδάνε με αφορμή κάποιο (ή κάποια) τραγούδια του Σαββόπουλου;

Ολόκληρη “σχολή” είναι ο Νιόνιος (μια χαρά το γράφεις)

Φιλιά

stereonova είπε...

ti oraia n'anakalypteis nea aromata...

xairetismous apo serres

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@mixalis e.: Καλώς ήρθες από τα ανατολικά του Στρυμόνα!
Stereo Nova, ε; Μου βάζεις ιδέες για post (στο μέλλον).

Να τα λέμε.
Καλή σου μέρα και ευχαριστώ που πέρασες.

F είπε...

καλημέρα Μάκη μου!

Πολύ όμορφα γραμμένο το post και με ένα στοιχείο που αγνοούσα, αυτό περί αριστεροχουντισμού.

Πιθανότατα έχεις πολύ διίκιο ως προς το ότι ο Σαββόπουλος έγραφε αυτό που ο ίδιος πίστευε και ακόμη κι αν οι απόψεις του άλλαζαν, παρέμενε απόλυτα ειλικρινής ο ίδιος. Προσωπικά μετά την εποχή του παντρέματος της πατρίδας, της ορθοδοξίας και της οικογένειας που έκανε κάποια στιγμή, δεν μπόρεσα -βλ. δεν θέλησα- να τον παρακολουθήσω ιδεολογικά.

Θα προτιμώ πάντα τα λιγότερο πολιτικά του τραγούδια, καθώς τα παλιά καλά πολιτικά, άρχισαν να μου ακούγονται ειρωνικά από κάποιο σημείο και μετά.

Πολλές ευχαριστίες

Να είσαι καλά

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@f: κι εγώ δυσκολεύτηκα (κι ακόμα δυσκολεύομαι) να “καταπιώ” κάποια πράγματα. ΟΜΩΣ: για ένα διάστημα που είχα στενοχωρηθεί και εξοργιστεί με όλα όσα έβλεπα και άκουγα από τον Σαββόπουλο και αποφάσισα να μην ασχοληθώ ξανά με το τι κάνει, τι λέει, τι γράφει, …μου έλειψε αφόρητα! Πάντα γυρνάω ξανά και ξανά κοντά του, κοντά στη μουσική του, στις εικόνες τους, στην αισθητική του, στην αίσθηση των live του. Κι ας χαζεύω φωτογραφίες του με τον Βαρβιτσιώτη, το Μητσοτακέϊκο, στα σύνορα με τους έρμους τους φαντάρους που τους κουβαλάγανε με τα ΡΕΟ να βάλουν τις καρέκλες στη σειρά και μετά να καθαρίσουν τον χώρο μέχρι τα άγρια μεσάνυχτα (και να ‘χουν και σκοπιά γερμανικό…), κι ας ακούω τις κατά καιρούς συντηρητικότατες δηλώσεις του για την επικαιρότητα. Πάντα όμως θα ακούω με την ίδια συγκίνηση το «μυστικό τοπίο», τα «παιδιά που χάθηκαν στα παραμύθια», το «καλοκαίρι»!

Όσο για τα αμιγώς πολιτικά τραγούδια του (θεωρώ πως λίγο ως πολύ, όλα σχεδόν τα τραγούδια του είναι πολιτικά), πιστεύω πως εκεί αποδείχτηκε πολλές φορές ότι ήταν μπροστά από την εποχή του. Στο «πολιτευτή» είναι πολύ εμφανές αυτό. Αλλά και σε άλλα: «για τα παιδιά πού ‘ναι στο κόμμα», στην «μοναξιά του Αλέξη Ασλάνη», ο Σαββόπουλος κατάφερνε πάντα να δει πίσω από τα γεγονότα και την εποχή, πίσω από το ηρωικό «ταρατατζούμ» της “νίκης” να αποκαλύψει την κρυμμένη μελαγχολία, και κάποιες φορές την από τα μέσα “ήττα”.

Ίσως ακούγονται λίγο μπερδεμένα όλ’ αυτά. Κάπως έτσι όμως είναι και μέσα μου. Το έγραφα τις προάλλες και στο blog του Bosko: Σαν τον μεγάλο έρωτα είναι ο Σαββόπουλος: εκεί που τον «μισείς» (φυσικά σε εισαγωγικά το «μισείς»), εκεί κάνει ένα πρρρραφ (!) και τον ξαναλατρεύεις!

Φιλιά

katerina.. είπε...

"περνεις την αληθεια μου και μου την κανεις λιωμα"...υπεροχες αναρτησεις και μουσικες καλε μου φιλε..ειμαι εδω παντα κ σε περιμενω σε καθε νεα σου αναρτηση.φιλια κ στην οικογενεια..

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@katerina: να ‘σαι καλά βρε κοπέλα. Σε ευχαριστώ που περνάς.

Πολλά φιλιά

Γιώργος είπε...

Καταπληκτικές οι πληροφορίες για το καταπληκτικό αυτό τραγούδι.. αν δε σε πειράζει τις έχω -όσες χώρεσαν- αναρτήσει μαζί με τη διεύθυνση του blog σου , ως πληροφορίες στο ίδιο το τραγούδι στο Υ.Τ.
http://www.youtube.com/watch?v=RFxQxouK5Uc
Το λινκ σβήστο δεν το στέλνω για διαφήμιση :) απλά για να το δεις αν θες. Καλή συνέχεια στην πολύ καλή δουλειά που κάνεις !

Γιώργος είπε...

Μόλις είδα ότι το blog το κλείνεις.. ελπίζω να αλλάξεις γνώμη ειλικρινά. Είναι σπάνια δουλειά και τόσο όμορφο και τόσο αξιόλογο blog !

Ανώνυμος είπε...

Αυτό για τον αριστεροχουντισμό, όσο κι αν με πονά, το νιώθω τόσο αληθινό, και με είχε χτυπήσει κι εμένα σαν σφαίρα ο στίχος όταν τον πρωτάκουσα.. Κρίμα που δε συμπεριλήφθηκε και στην εκτέλεση στη "Ρεζέρβα", γιατί δεν ακούστηκε σε τόσο ευρύ κοινό, αλλά θα το διαδώσουμε, πού θα πάει.. :)
Πολύ όμορφο άρθρο..!

Unknown είπε...

Την λέξη "αριστεροχουντισμός" δεν την έπλασε ο Σαββόπουλος. Λίγο πριν την είχε πει σε λόγο που εκφώνησε, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, "χτυπώντας" δεξιά του κι αριστερά του. Έμμεσα πλην σαφώς η συγκεκριμένη φράση απευθύνεται σ' αυτόν. Αργότερα τα πράγματα άλλαξαν, ο Σαββόπουλος άλλαξε, κι ο στίχος προσαρμόστηκε στα νέα "πιστεύω" του δημιουργού του. Κάποιοι θα θυμάστε την φράση του Σαββόπουλου "Δεν είμαι ούτε Πασόκα ούτε Κου-κου-ε". Δικό του είναι το τραγούδι και μπορεί να το λέει όπως θέλει ή όπως τον βολεύει αλλά ότι έγινε μια φορά, είναι γεγονός και παραμένει τέτοιο.

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@Starman Starman: πολύ ενδιαφέρουσα η πληροφορία που μας δίνετε. Δεν γνώριζα ότι ο Καραμανλής είχε αναφέρει πρώτος τον αριστεροχουντισμό σε ομιλία του.
Σας ευχαριστώ για την επίσκεψη

Ανώνυμος είπε...

Δεν διάβασα όλα τα σχόλια γι αυτό συγχωρέστε με αν επαναλαμβάνω το σχόλιο κάποιου αλλά στο πρώτο κιόλας είδα να γράφεται: τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει εκτός από Σαββόπουλο, Θεοδωράκη, Λοΐζο και Φαραντούρη;
Νομίζω είναι άδικο να μη γίνεται ποτε ΜΑ ΠΟΤΕ αναφορά στον Μίμη Πλέσσα. Ναι στον Μίμη Πλέσσα. Ξέρω δεν είναι γνωστός σαν συνθέτης που ασχολήθηκε με πολιτικό τραγούδι. Έγραψε όμως το "Εκείνη τη νήχτα" που, άγνωστο γιατι, καταδικάστηκε στη λήθη και στην ανυπραξία. Στην επέτειο του πολυτεχνίου θα ακούσουμε πιο εύκολα το "Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ" του Θεωδοράκη επειδή είναι επαναστάτης συνθέτης παρά κάτι από τον πιο πάνω δίσκο.