“Αχ κρυστάλλινο νερό, φεύγεις πας με τον καιρό.”

.

Ο Μιχάλης Τερζής είναι ένας συνθέτης που, αν και έχει συμπληρώσει ήδη 30 ολόκληρα χρόνια στην ελληνική δισκογραφία, το όνομά του δεν έγινε ποτέ ιδιαίτερα γνωστό στο κοινό. Μέσα σ’ όλα αυτά τα χρόνια, έχουν εκδοθεί πάνω από 15 δίσκοι με τραγούδια του συνθέτη που έχουν τραγουδηθεί από πολλούς αξιόλογους ερμηνευτές, όπως ο Γιώργος Ζωγράφος, η Άλκηστις Πρωτοψάλτη, η Μαρία Δημητριάδη, ο Γιώργος Νταλάρας, η Κρίστη Στασινοπούλου, η Γλυκερία κ.α. Έχει επίσης γράψει μουσικές για θεατρικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες, ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές σειρές. Ανάμεσα στις δισκογραφικές εργασίες του Μιχάλη Τερζή (δυσεύρετες οι περισσότερες στο εμπόριο, αφού οι δισκογραφικές εταιρείες έχουν επανεκδώσει πολύ μικρό μέρος της εργογραφίας του), συναντάμε και τη μουσική που έγραψε το 1988 για την ταινία του Δημήτρη Σπύρου «Ο ψύλλος». Ανάμεσα στα μουσικά κομμάτια που συνέθεσε ο Τερζής για τις ανάγκες της ταινίας, υπάρχει κι ένα υπέροχο τραγούδι σε στίχους της Δήμητρας Μπιθικώτση που ερμηνεύει η Νένα Βενετσάνου. Ένα τραγούδι μικρής διάρκειας, πραγματικό διαμάντι, με τον τίτλο «Μια σημύδα».

.

Μια σημύδα σ’ ένα δάσος
αγαπούσε τρυφερά
το μικρό το ποταμάκι
που στα πόδια της κυλούσε.

- Αχ κρυστάλλινο νερό
φεύγεις πας με τον καιρό.

Με το νου μου ταξιδεύω
πάω σε χώρες μακρινές
θα ‘θελα να ‘ρθω μαζί σου
μα είν’ οι ρίζες μου βαθιές.

.

.

Από την Βικιπαίδεια αντιγράφουμε: «Η σημύδα είναι φυλλοβόλο δέντρο που φτάνει σε ύψος τα 20 – 25 μέτρα. Είναι ψυχρόβιο είδος και φύεται σε μεγάλα υψόμετρα της Βορείου Ελλάδας (Ροδόπη, Φαλακρό όρος, Παγγαίο, κ.ά.). Έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε φως σε σχέση με τα άλλα πλατύφυλλα και αναπτύσσεται καλύτερα σε βαθιά νωπά πηλοαμμώδη εδάφη».

Ο Μιχάλης Τερζής παίρνει τους στίχους της Δήμητρας Μπιθικώτση και σκαλίζει μια απλή μα εξαιρετικά μεστή μελωδία, που σε μεγάλο βαθμό θυμίζει τη δομή και την αρμονία των δημοτικών τραγουδιών. Αναπόφευκτα τον οδηγούν προς τα κει τόσο η δομή όσο και το περιεχόμενο των στίχων, με το “διάλογο” ανάμεσα στη σημύδα και το νερό του μικρού ποταμού να παραπέμπει σε αντίστοιχους “διαλόγους” που αναπτύσσονται στα δημοτικά τραγούδια ανάμεσα σε δέντρα, πουλιά, ποτάμια και άλλα στοιχεία της φύσης. Το αρχέγονο πάθος για φυγή με κινητήριο μοχλό τον έρωτα, βρίσκει εδώ το κατάλληλο έδαφος για να αναπτυχθεί μέσα σ’ ένα τραγούδι φτιαγμένο για τις ανάγκες μιας κινηματογραφικής ταινίας. Και ο συνθέτης δε χάνει την ευκαιρία να πατήσει απάνω στην παράδοση και να ακολουθήσει τους μουσικούς δρόμους των πολυφωνικών τραγουδιών της Ηπείρου, με τον ίδιο λιτό τρόπο που οι εμπειρικοί ανώνυμοι μουσικοί της υπαίθρου σκάλιζαν τις μελωδίες τους τις εμπνευσμένες από τους ήχους της φύσης.

Φωτογραφία από την ταινία «Ο ψύλλος» του Δημήτρη Σπύρου

Απ’ την άλλη μεριά, δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ιδανικότερη ερμηνεύτρια γι’ αυτό το τραγούδι από τη Νένα Βενετσάνου! Η καθαρή, σα γάργαρο νερό φωνή της, οι τονισμοί και το βιμπράτο της, μα πάνω απ’ όλα η υπόγεια δύναμη με την οποία η Βενετσάνου ερμηνεύει το «Μια σημύδα», δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για να περάσει το τραγούδι απαρατήρητο απ’ τον ακροατή. Η κλασσική παιδεία και η άρτια τεχνική της, γίνεται τελικά το πιο κατάλληλο όχημα για να μεταφέρει τη συγκίνηση ενός τραγουδιού που, μπορεί να μην έχει μεγάλες απαιτήσεις όσον αφορά την αρμονία του, έχει όμως ιδιαίτερη δυσκολία στην έκφραση και στα μέσα τα οποία οφείλει να επιστρατεύσει ο ερμηνευτής για να αποδώσει τις εικόνες του. Το τραγούδι ακούγεται στην ταινία σε δύο διαφορετικές εκτελέσεις: η μία ερμηνευμένο με ένα πιάνο και συνθεσάιζερ και η άλλη a capella. Την εκτέλεση με το πιάνο τη συναντάμε και σε έναν άλλο δίσκο του Μιχάλη Τερζή, «Τα κορίτσια της Κυριακής», ανάμεσα σε δεύτερες εκτελέσεις παλαιότερων τραγουδιών του συνθέτη. Στο soundtrack της ταινίας όμως, υπάρχουν και οι δύο ηχογραφήσεις με τη Βενετσάνου που, μοιάζει να αντιμετωπίζει την κάθε μια με εντελώς ξεχωριστό τρόπο. Στη μεν μία η φωνή της γίνεται ένα ακόμα μουσικό όργανο δίπλα τα πλήκτρα του πιάνου, στην δε άλλη, η φωνή της πολλαπλασιάζεται σε κάθε επανάληψη και κει ακριβώς είναι που αναδεικνύεται η καταγωγή της μελωδίας του Τερζή, στις ρίζες του παραδοσιακού τραγουδιού.

Είναι πολλοί οι συνθέτες του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού που βρήκαν τρόπους να στηρίξουν τις μελωδίες τους πάνω στο στέρεο έδαφος του δημοτικού τραγουδιού. Αυτή η “παράδοση” κρατάει από το Νέο Κύμα της δεκαετίας του ’60 και τους τότε εκφραστές του, και φτάνει μέχρι και τους σύγχρονους τραγουδοποιούς (από τα πιο λαμπρά παραδείγματα είναι ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου). Ο Μιχάλης Τερζής έχοντας τη γνώση και την ευαισθησία, σκάλισε ένα τραγούδι που δε μιμείται και δεν αντιγράφει το ύφος των παραδοσιακών τραγουδιών˙ αντίθετα, χρησιμοποιεί σαν μαγιά την κληρονομιά αυτή και πλάθει ένα τραγούδι στο βάθος του πένθιμο, λυπημένο, όμοιο με κείνα τα πονεμένα άσματα της ξενιτιάς και του έρωτα που μέσα απ’ τις φωνές ανώνυμων τραγουδιστών έφτασαν μέχρι τις μέρες μας. Σε μία συλλογή όπου θα συγκεντρώνονταν όλα τα σύγχρονα τραγούδια της ελληνικής δισκογραφίας που έχουν ευθεία μουσική αναφορά στο παραδοσιακό τραγούδι, σίγουρα το «Μια σημύδα» θα είχε την δική του θέση ανάμεσα στο «Ξενιτεμένο μου πουλί» του Χρήστου Λεοντή, στο «Ηπειρώτικο τραγούδι» της Αφροδίτης Μάνου, στο «Πως περνούν οι άνθρωποι» της Δήμητρας Γαλάνη και σε πολλά άλλα.

.