Παρασκευή 12 Ιουνίου 2009

“…οι τελευταίες γενιές των κοριτσιών, ψυχικές προεκτάσεις των ταμείων…”

.
Όταν σκεφτόμαστε τον όρο λογοκρισία στο ελληνικό τραγούδι, το μυαλό μας πηγαίνει αυτόματα στην περίοδο της επταετίας και τις απαγορεύσεις που υπέστη το πολιτικό τραγούδι. Βεβαίως, η επίσημη κρατική λογοκρισία, δεν είναι κάτι που αφορά μόνο το πολιτικό τραγούδι και φυσικά δεν έχει να κάνει μονάχα με μία περίοδο της νεοελληνικής ιστορίας. Από το ρεμπέτικο και τις διώξεις κυρίως των τραγουδιών που είχαν σαφείς αναφορές σε ουσίες, μέχρι το πολιτικό ή μάλλον καλύτερα, κοινωνικό τραγούδι, ο κατάλογος των λογοκριμένων στίχων είναι μεγάλος. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα τραγούδια αυτά δεν ηχογραφήθηκαν ποτέ, άλλες φορές εκδόθηκαν με τροποποιημένους τους στίχους και κάποιες άλλες, οι δημιουργοί αρνήθηκαν να αλλάξουν το περιεχόμενο των στίχων, που τελικά αντικαταστάθηκαν από το “σήμα κατατεθέν” της λογοκρισίας: το μακρόσυρτο “μπιπ”. Ο Διονύσης Σαββόπουλος στο «Μακρύ ζεϊμπέκικο για το Νίκο» το 1979, αντικατέστησε τους λογοκριμένους στίχους με τον ήχο μιας μαγνητοταινίας που παίζει σε γρήγορη ταχύτητα, οι κομμένες φράσεις των στίχων στα ποιήματα της Κατερίνας Γώγου στο soundtrack της ταινίας «Παραγγελιά» του Παύλου Τάσιου καλύφθηκαν από το γνωστό μπιπ, και ένα σωρό άλλοι δημιουργοί αναγκάστηκαν να ανεχτούν παρόμοιες παρεμβάσεις προκειμένου να εκδώσουν τα τραγούδια τους, έστω και …κακοποιημένα.
.
Με μεγάλη έκπληξη, διαπιστώνουμε ότι αυτή η ιστορία δεν αφορά αποκλειστικά τις παλαιότερες δεκαετίες, αλλά φτάνει μέχρι και τις αρχές του ’90! Συγκεκριμένα, στο δίσκο της Λένας Πλάτωνος, «Μη μου τους κύκλους τάρατε» του 1991, συναντάμε το τραγούδι «Υπεραγορά Ι» το οποίο λογοκρίθηκε με την υπ’ αριθ. Γεν. Πρωτ. 23015/Ζ1/2173 απόφαση της δευτεροβάθμιας επιτροπής ελέγχου τραγουδιού. Στο τραγούδι, η Πλάτωνος τροποποίησε το «Σύμβολο της Πίστεως», κρατώντας τον κύριο κορμό του κειμένου και αντικαθιστώντας λέξεις και φράσεις, προκαλώντας την άμεση αντίδραση της επιτροπής λογοκρισίας. Το “βλάσφημο” περιεχόμενο του «Πιστεύω» της Πλάτωνος δεν ηχογραφήθηκε ποτέ, και η δημιουργός υποχρεώθηκε να εκδώσει το τραγούδι αφήνοντας μονάχα τη μουσική να παίζει χωρίς να ακούγονται οι επίμαχοι στίχοι. Ωστόσο, στο εσώφυλλο της πρώτης έκδοσης του βινυλίου, αναγράφονταν όλοι οι στίχοι του τραγουδιού χωρίς περικοπές, ως δείγμα “ανοχής” μιας λογοκρισίας που μπορεί μεν να είχε “εκδημοκρατιστεί”, δεν έπαυε όμως να παρεμβαίνει δραστικά κάθε φορά που οι δημιουργοί “ξεπερνούσαν τα όρια” που έθετε ο νόμος.
.
ΥΠΕΡΑΓΟΡΑ Ι
.
Οι τελευταίες γενιές των κοριτσιών των ταμείων
πατάνε τα πλήκτρα των αριθμομηχανών μηχανικά
και οι σκέψεις τους ποιος ξέρει που πετάνε
σε ποια τοπία σεισμικά, σε ποια ροδοσταχτιά ουτοπία
με βλέμμα απλανές βγάζουν απ΄ το στόμα τους
άφωνες χάρτινες κραυγές λογαριασμών
το χρήμα γλιστράει, πως γλιστράει
κι ό,τι γλιστράει σαν τίποτα γλιστράει
μέσα από τα χέρια τους
χέρια εξουδετερωμένα εργατικά.

Γεμίζουν τις σακούλες με τα είδη των ειδών
οι τελευταίες γενιές των κοριτσιών
ψυχικές προεκτάσεις των ταμείων
πρόδρομοι των κωδικών μηχανισμών.

Τώρα πια ένα απ’ τα κορίτσια αυτά
μέσα απ’ την τσέπη μου, μου διηγείται:
γεννήθηκα Κάρτα με αριθμό Κωδικό
σφραγίδα της Νέας Εποχής
άριστη η σχέση μου με την Εξουσία
το όνομά μου, Αναστασία
χαμόγελο αγγελικό, προκαλώ την έλξη.
Και πίσω από τη μάσκα ο άγνωστος Χ
με βυθίζεις μέσα στην τρύπα του υπολογιστή; να η εξυπηρέτηση
π.χ. Χρονική Κάρτα Απεριορίστων Διαδρομών
ο αριθμός της 666, ξέρεις
πιστεύω στο Χριστιανισμό:

Πιστεύω εις έναν Κωδικό Πατέρα Παντοκράτορα
ποιητήν ουρανού και γης, ορατών τε πάντων και αοράτων
και εις έναν Κύριον Αριθμόν τον Υιόν του Κωδικού τον μονογενή
του εκ του Πατρός γεννηθέντα προ πάντων των αιώνων.
Φως εκ φωτός. Κωδικόν αληθινόν εκ Κωδικού αληθινού
γεννηθέντα ου ποιηθέντα, ομοούσιω τω πατρί δι ου τα πάντα εγένετο.
Τον δι’ ημάς τους ανθρώπους και διά την ημετέραν σωτηρίαν
κατελθόντα εκ των ουρανών και σαρκοθέντα εκ πνεύματος Συμφέροντος
και Απληστίας της Παρθένου και ενανθρωπήσαντα.
Και Σταυρωθέντα επί Ημερών Ενανθρωπήσεως
και παθόντα και ταφέντα εις τους Υπολογιστάς
και αναστάντα την τρίτην ημέρα κατά την Μαζικήν Πληροφόρησιν
και ανελθόντα εις τους ουρανοξύστας
και καθιζόμενον εκ δεξιών του Κωδικού Πατρός
και πάλιν ερχόμενον μετά δόξης
κρίναι ζώντας και νεκρούς
ου της βασιλείας ουκ έσται τέλος.
Και εις την Κάρταν την Αγίαν την Ζωοποιόν
την εκ του Πατρός εκπορευομένην και συνδοξαζομένην
και λαλήσαν δια του Πολιτισμού.
Και εις μίαν Αγίαν Κωδικήν Εξουσίαν
ομολογώ εμβάπτισμα εις τας σχισμάς των Υπολογιστών
προσδοκώ ανάστασιν νεκρών
και ζωήν Κωδικήν του μέλλοντος αιώνος
αμήν, Αναστασία.




Η Κατερίνα Κούκα ερμήνευσε το “βλάσφημο” tango της Λένας Πλάτωνος, ενώ η ίδια ανέλαβε με την απαγγελία της το ρόλο του “κοριτσιού των ταμείων”, αφήνοντας στη μέση την αφήγησή της κατ’ εντολή της επιτροπής λογοκρισίας. Θεωρώ πως δε χρειάζεται να υπερασπιστούμε εμείς για λογαριασμό της δημιουργού τόσο το δικαίωμά της στην ελευθερία του λόγου, όσο και το ίδιο το ποιητικό και βαθιά πολιτικό περιεχόμενο του τραγουδιού. Άλλωστε, το έπραξε η ίδια, με το να συμπεριλάβει στο δίσκο την «Υπεραγορά Ι» χωρίς να δεχτεί να αφαιρέσει το μουσικό μέρος που συνόδευε τους λογοκριμένους στίχους, παραπέμποντας την ίδια στιγμή τον ακροατή στο εσώφυλλο του δίσκου για να “απαγγείλει” πλέον ο ίδιος το κείμενο που κόπηκε. Ούτε βεβαίως χρειάζεται εμείς να μιλήσουμε για το αυτονόητο: ότι δηλαδή, πρόκειται για ένα εκπληκτικό τραγούδι που με τον πιο σκληρό τρόπο πραγματοποιεί ένα βαθύ και ουσιαστικό σχόλιο πάνω στη σύγχρονη υπερκαταναλωτική κοινωνία, την αλλοτρίωση και τη μοναξιά, την πραγματική φτώχεια που στριμώχνεται στις φουσκωμένες από ψώνια πλαστικές σακούλες του supermarket. Τα “εξουδετερωμένα εργατικά χέρια” των κοριτσιών των ταμείων, το “αγγελικό τους χαμόγελο”, η “αφήγηση μέσα απ’ την τσέπη” μας, όλ’ αυτά συνθέτουν ένα εφιαλτικό σκηνικό που είναι τελικά μέρος της καθημερινότητας όλων μας. Και το καινούργιο «Πιστεύω» της σύγχρονης κοινωνίας, αναδύεται μέσα από τους στίχους και τη μουσική της Πλάτωνος, αφήνοντας κυριολεκτικά εμβρόντητο όποιον αντέχει να αντικρίσει κατάματα αυτή την πραγματικότητα, απαλλαγμένος από θρησκευτικές ή άλλες προκαταλήψεις.
.

15 σχόλια:

Μουσικά Προάστια είπε...

Μεγάλο θέμα η λογοκρισία στο ελληνικό τραγούδι, και σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο! Η ανάρτησή σου, Μάκη, θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει κομμάτι μιας ευρύτερης μελέτης για τη λειτουργία της λογοκρισίας, όχι μόνο στα μαύρα χρόνια του μετεμφυλιακού κράτους και της χούντας, αλλά και πολύ αργότερα.

zelig on drugs είπε...

οι ιστορίες των τραγουδιών πολλές φορές είναι εξίσου ενδιαφέρουσες με τα ίδια τα τραγούδια. φωτίζουν τη χρονική στιγμή, τις προθέσεις και τους στόχους των δημιουργών και δίνουν μια καλή αφορμή για να ξαναγυρίσουμε και να ξανακούσουμε σπουδαία κομμάτια.

πολύ ωραία ανάρτηση Μ.

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@Μουσικά Προάστια: σίγουρα μεγάλο θέμα η λογοκρισία (για το αν είναι ανεξερεύνητο, δεν το ξέρω) που είναι αποκαλυπτικό του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί τόσο ο κρατικός μηχανισμός, όσο (κυρίως) μια ολόκληρη κοινωνία. Πράγματι, τεράστιο θέμα!



@zelig on drugs: σε συνέχεια αυτού που λες, είναι πολλές και οι περιπτώσεις όπου, τραγούδια έχουν μείνει στην ιστορία όχι τόσο για την αξία τους, όσο για την ιστορία που τα συνοδεύει. Έτσι, εμείς, οι ακροατές, είναι φορές που μπερδεύουμε το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα με τον μύθο (και το αντίστροφο).

Πάντως, στην περίπτωση της «Υπεραγοράς Ι», από τη στιγμή που η ιστορία της λογοκρισίας του δεν έγινε ποτέ ιδιαίτερα γνωστή (όπως άλλωστε και το ίδιο το τραγούδι), μπορούμε σήμερα να το ξανακούμε απαλλαγμένο από τη μυθολογία του και να διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικό τραγούδι, μιας δημιουργού απ’ τις σημαντικότερες του σύγχρονου ελληνικού Πολιτισμού.

το αερικό είπε...

Εξαιρετικη αναρτηση, οπως παντα αλλωστε, φιλε Μακη!
Εκει που θα θελα εγω να σταθω, ειναι στην συμπραξη των συντελεστων, που θεωρω ευφυη, σε οτι αφορα την αποδοση του νοηματος των στιχων και στην απενοχοποιηση των λαικων φωνων.
Με εθελξε απιστευτα η μουσικη σου προκληση αποψε!
Καλο σου βραδυ!

BOSKO είπε...

πρόκειται για ένα αριστουργηματικό κομμάτι, για το οποίο είχα ακούσει πρώτη φορά σε μια πολύ καλή εκπομπή της Σεμίνας Διγενή (made in Greece) περί λογοκρισίας στο ελληνικό τραγούδι! Το εντυπωσιακό είναι ότι η λογοκρισία "ξαναχτύπησε" στις αρχές της δεκαετίας του 1990, θυμίζοντας άλλες εποχές. Η Λένα, όμως, που δε μασάει, θα το εκδώσει live ΚΑΙ με τους λογοκριμένους στίχους τώρα πια!
Perfect post!

Ανώνυμος είπε...

Γεια σου Μάκη, και μπράβο!

το αερικό είπε...

Ενα γεια ασχετο μετην αναρτηση να στειλω, μιας και το αφηνω το αθλημα!Καλη συνεχεια, βασιζομαι σε σενα!
φιλια!

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@το αερικό: χαίρομαι που επισημαίνεις την πραγματικά ευφυή σύμπραξη των συντελεστών στο συγκεκριμένο τραγούδι! Εάν κάποιος μάς έλεγε ότι η Κατερίνα Κούκα έχει τραγουδήσει …Λένα Πλάτωνος, μάλλον θα τον περνάγαμε για άσχετο. Κι όμως! Να που η σύμπραξη καλλιτεχνών που φαινομενικά ανήκουν σε διαφορετικά “στρατόπεδα”, γεννάει τραγούδια που διακρίνονται για την αρτιότητά τους (στην εκτέλεση, και όχι μόνο). Μήπως τελικά τα “στρατόπεδα” είναι στο μυαλό μας ή καλύτερα, μάς έχουν επιβληθεί εξυπηρετώντας εξω-καλλιτεχνικές σκοπιμότητες? (πχ εμπορικές…).

Απ’ την άλλη, λυπάμαι που αποχωρείς από τη “γειτονιά” των blogs που ασχολούνται με σοβαρότητα και συνέπεια με το καλό ελληνικό τραγούδι.
Μήπως να το ξανασκεφτείς?...

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@BOSKO: εγώ απ’ την άλλη, το τραγούδι και ολόκληρο το δίσκο τον γνώρισα δύο χρόνια μετά απ’ την κυκλοφορία του, στη δισκοθήκη του επαρχιακού σταθμού που έκανα τότε εκπομπές. Θυμάμαι το εσώφυλλο που είχε τους λογοκριμένους στίχους, το οποίο “μυστηριωδώς”, λίγο καιρό αργότερα εξαφανίστηκε…
Η μόνη φορά που το άκουσα ολόκληρο, ήταν πρόσφατα από τη Φριντζήλα και την Etten στο Κύτταρο, και το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν: “κοίτα να μην έχω ένα mp3 recorder να το γράψω!!”. Να υποθέσω ότι βγάλαμε είδηση? Το live της Πλάτωνος στο Κύτταρο προσεχώς στη δισκοθήκη μας? Εξαιρετικό νέο!



@dytistonniptiron: σε επισκέπτομαι καθημερινά στο blog σου, κι ας μην έχω αφήσει κανένα comment (μέχρι τώρα). Να κανονίσουμε να τα πούμε κι από κοντά, ναι?

ΥΓ: Είσαι να φτιάξουμε μαζί ένα υπερ-post για τον Σιγανίδη?;-)

Ανώνυμος είπε...

Χοχό! δεν είναι άσχημη ιδέα! Είχα γράψει στην αρχή-αρχή ένα ποστάκι για το Σιγανίδη (μπορείς να το βρεις από το αντίστοιχο tag), αλλά λίγο βιαστικά. Μπορούμε να το κάνουμε επαγγελματικό!

Giousurum είπε...

kalispera file Maki..pragmatika poly kali kai xrisimi anartisi..
xrisimi giati isos den exoume dosei tosi simasia stin metapoliteutiki logokrisia...
ena allo xaraktiristiko paradeigma einai o diskos tin Katerinas Gogou opou diaforoi stoixoi (clasfimi kata tous "eidikous") antikatastathikan me beep...akomi kai otan o diskos epanakykloforise se cd ta beep paremeinan...

kalo vrady..

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@dytistonniptiron: λοιπόν, κανόνισε ώρα και τόπο συνάντησης να βάλουμε μπροστά το πλάνο για το υπερ-κείμενο για τον Σιγανίδη. Είναι πια καιρός να μάθω πέντε πράγματα παραπάνω για εκείνον (τι νόμιζες, ότι τα “κίνητρά μου είναι ταπεινά”?). Να μου δώσεις τα φώτα σου θέλω!


@Giousurum: είναι ο ίδιος δίσκος που αναφέρω και στην εισαγωγή του post, από το soundtrack της «Παραγγελιάς» του Τάσιου. Η Γώγου είχε τον ρόλο του “σχολιαστή” στην ταινία, και απάγγελνε ποιήματά της από το «Ιδιώνυμο» και το «Τρία κλικ αριστερά». Έχω την αίσθηση ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση αλλά και σε άλλες παρόμοιες, το μπιπ τυπωνόταν άπαξ και διαπαντός στη μήτρα του δίσκου, και γι’ αυτό πιθανόν και να μην υπάρχουν οι original ηχογραφήσεις πριν μπει ο ήχος – σήμα κατατεθέν της επίσημης λογοκρισίας.

Ανώνυμος είπε...

Μάκη, για αρχή δες αυτό:
http://deadniro.blogspot.com/2007/10/tribute.html

Ανώνυμος είπε...

Από την εμφάνιση στο Κύτταρο, πέρυσι. Από online πηγές υπάρχει μόνο αυτό (με εξαιρετικό ήχο αφού το Video ανέβηκε από τον Στέργιο Τ. που ήταν στα πλήκτρα) και ένα πιο ερασιτεχνικό από τη συναυλία στο Ηρώδειο (χειρότερος ήχος). http://www.youtube.com/watch?v=B_j8H9XMlp0

george είπε...

http://www.youtube.com/watch?v=B_j8H9XMlp0