Τρίτη 16 Σεπτεμβρίου 2008

“…Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία. Ίσως έρχεται ο κύριος Νομάρχης.”

.
Όταν σκέφτεται κανείς τις μελοποιήσεις που έχουν γίνει σε ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη, σίγουρα το πρώτο τραγούδι που του έρχεται στο μυαλό είναι η «Πρέβεζα». Το πιο δημοφιλές ποίημα του Καρυωτάκη (δημοφιλές ίσως εξ’ αιτίας και της μελοποίησής του), δεν ανήκει σε καμία από τις ποιητικές συλλογές που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής του. Σύμφωνα με τον Γ. Π. Σαββίδη, το ποίημα γράφτηκε μεταξύ 22 Ιουνίου και 1 Ιουλίου του 1928, λίγες μέρες πριν από την αυτοκτονία του ποιητή (21 Ιουλίου) και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1930 στην «Νέα Εστία». Τελικός τίτλος του ποιήματος φαίνεται πως ήταν «Επαρχία», όμως, η πρώτη δημοσίευσή του καθώς και όσες ακολούθησαν έχουν τίτλο «Πρέβεζα» κι έτσι παρέμεινε σε όλες τις εκδόσεις με τα άπαντα του ποιητή.

ΠΡΕΒΕΖΑ

Θάνατος είναι οι κάργες που χτυπιούνται
στους μαύρους τοίχους και στα κεραμίδια,
θάνατος οι γυναίκες που αγαπιούνται
καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια.

Θάνατος οι λεροί, ασήμαντοι δρόμοι
με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους,
ο ελαιώνας, γύρω η θάλασσα, κι ακόμη
ο ήλιος, θάνατος μέσα στους θανάτους.

Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει,
για να ζυγίσει, μια “ελλιπή” μερίδα,
θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι
κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.

Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης.
Την Κυριακή θ’ ακούσουμε τη μπάντα.
Επήρα ένα βιβλιάριο Τραπέζης,
πρώτη κατάθεσις δραχμαί τριάντα.

Περπατώντας αργά στην προκυμαία,
“υπάρχω;” λες, κι ύστερα: “δεν υπάρχεις!”
Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία.
Ίσως έρχεται ο κύριος Νομάρχης.

Αν τουλάχιστον, μες στους ανθρώπους
αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία…
Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,
θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.

Για την πιο σωστή κατανόηση του ποιήματος, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα απόσπασμα από την επιστολή που έστειλε ο Κώστας Καρυωτάκης στον ξάδερφό του Θ. Δ. Καρυωτάκη, με ημερομηνία 22 Ιουνίου 1928:
«Απόψε το βαπόρι ήρθε σημαιοστολισμένο. Μέγας θόρυβος μέσα στη Νομαρχία, όταν το είδαμε. Ο κ. Α’ Γραμματεύς επήγαινε δώθε – κείθε ανήσυχος. Ποιος είναι μέσα; Ο Νομάρχης; Ο Γεν. Διοικητής ή καμιά άλλη προσωπικότης; Επιτέλους τώρα εξηκριβώθη ότι του πλοίου επέβαινε ο Σεβασμιότατος Ιωαννίνων (την ευχήν του να ‘χεις). Και τότε επέσαμε πάλι στη νάρκη μας.
(…) Αυτά είναι τα νεώτερα της Πρεβέζης. Άλλη είδηση, η οποία ελπίζω να σ’ ενδιαφέρει εξ ίσου, είναι ότι προχθές ο κ. Ειρηνοδίκης απήγαγε την μερίδα που του έφεραν στο ξενοδοχείο
(=εστιατόριο), επειδή την ήβρε ελλιπή, αφού την ετύλιξε πρώτα σ’ ένα καθαρό χαρτί. Την εζύγισε στην Αστυνομία, την έφερε πάλι, την εξεδίπλωσε, την έβαλε στο πιάτο του και την έφαγε».


Αναμφισβήτητα, η πιο δημοφιλής μελοποίηση της «Πρέβεζας» είναι αυτή του Γιάννη Γλέζου, που έγινε ιδιαίτερα γνωστή το 1982 όταν ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου ερμήνευσε το τραγούδι στον δίσκο «Φοβάμαι». Όμως, η πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού με την μουσική του Γλέζου, ανήκει στον Θανάση Γκαϊφύλλια και την συναντάμε ήδη από το 1975 στον “κλασικό” πλέον δίσκο «Ατέλειωτη εκδρομή». Την ίδια χρονιά, ένας ακόμα συνθέτης, ο Δήμος Μούτσης, μελοποιεί την «Πρέβεζα» και την εντάσσει στον δίσκο «Τετραλογία». Ο Μούτσης εμπιστεύτηκε την ερμηνεία του τραγουδιού σε έναν από τους πιο ιδιαίτερους ερμηνευτές της εποχής εκείνης, τον Χρήστο Λεττονό.
Είναι πολύ συχνό φαινόμενο στην ελληνική δισκογραφία να συναντάμε διαφορετικές μελοποιήσεις των ίδιων ποιημάτων. Ποιήματα του Νίκου Καββαδία, του Γιώργου Σεφέρη, του Οδυσσέα Ελύτη και άλλων ποιητών, έχουν ντυθεί με διαφορετικές μουσικές από συνθέτες που έχουν αναφορά σχεδόν σε όλο το φάσμα της ελληνικής μουσικής (έντεχνο, λαϊκό, ροκ). Με την «Πρέβεζα» του Κώστα Καρυωτάκη, είναι ίσως η μοναδική φορά που δύο συνθέτες παρουσίασαν την δικιά τους εκδοχή την ίδια χρονική στιγμή! Ο Γιάννης Γλέζος και ο Δήμος Μούτσης ηχογραφούν και οι δύο το 1975 την «Πρέβεζα», ο μεν πρώτος στον προσωπικό δίσκο του Θανάση Γκαϊφύλλια, ο δε δεύτερος εντάσσοντάς την σ’ έναν κύκλο τραγουδιών με μελοποιήσεις ποιημάτων των Καρυωτάκη, Σεφέρη. Καβάφη και Ρίτσου. Εξετάζοντας κανείς την ιστορική συγκυρία κατά την οποία οι δύο συνθέτες καταπιάστηκαν με το συγκεκριμένο ποίημα του Κώστα Καρυωτάκη, θα διαπιστώσει ότι δεν είναι καθόλου τυχαίο που η «Πρέβεζα» απέσπασε το ενδιαφέρον του Γλέζου και του Μούτση. Ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνει ο ποιητής το ασφυκτικό περιβάλλον της επαρχίας του μεσοπολέμου, δε θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητους τους συνθέτες της γενιάς της μεταπολίτευσης. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά για τη μορφή και το περιεχόμενό του ποίημα του Καρυωτάκη, γίνεται πηγή έμπνευσης για την γενιά των μουσικών που βλέπουν πολλά κοινά σημεία του τρόπου με τον οποίο ο ποιητής βίωσε το κλειστό και αποπνικτικό περιβάλλον της επαρχίας του μεσοπολέμου, με τα χρόνια της επταετούς χούντας που μόλις είχε τελειώσει.
Κατ’ αυτή την έννοια, μια σημερινή μελοποίηση της «Πρέβεζας», θα έδινε έμφαση περισσότερο (ίσως και αποκλειστικά) στην καθαρά πεσιμιστική πλευρά του ποιήματος, “φωτίζοντας” με μουσική τα υπαρξιακά αδιέξοδα που εκφράζει ο ποιητής. Αντίθετα, οι συνθέτες της μεταπολίτευσης βρήκαν στην «Πρέβεζα» το τοπίο που και οι ίδιοι βίωσαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, μία “στρατιωτικού” τύπου καθημερινότητα το ίδιο ασφυκτική και καταπιεστική με κείνη που εμπνευσμένα αποτυπώνει ο ποιητής. Ο Καρυωτάκης στην «Πρέβεζα» (καθώς και στο μεγαλύτερο μέρος του ποιητικού του έργου), έχει σαν αφετηρία τα προσωπικά του αδιέξοδα, δεν μένει όμως πάντα μόνο σ’ αυτά. Η φωνή του Καρυωτάκη, από ψίθυρος ενός σκυμμένου και “γονατισμένου” ψυχικά ανθρώπου, μετατρέπεται την ίδια στιγμή σε φωνή διαμαρτυρίας απέναντι στην μικροαστική τάξη του καιρού του που τον καταπιέζει και τον πνίγει καθημερινά. Η ειρωνεία και η κοφτερή σαν ξυράφι γλώσσα στα ποιήματά του, από άμυνα μετατρέπεται σε επίθεση ενάντια σε ότι τον καταπιέζει και θεωρεί ότι είναι πέρα των δικών του δυνάμεων˙ και αυτό τελικά, είναι η μικροαστική τάξη στην οποία ανήκει και ο ίδιος. Η ίδια εσωτερική “φωνή” εμπνέει αρκετά χρόνια μετά δυο μουσικούς που ανήκουν στην ίδια γενιά και, που “διαβάζουν” το ποίημα του Καρυωτάκη με διαφορετικό τρόπο ο καθένας, έχοντας όμως την ίδια αφετηρία: την βαθύτερη φωνή του ποιητή που ξεπερνά το πεσιμιστικό περίβλημα και επικεντρώνει την προσοχή του στο εχθρικό περιβάλλον της χαύνωσης και της μιζέριας, της ανελεύθερης τελικά ζωής.


Ο Γιάννης Γλέζος ντύνει με μουσική την «Πρέβεζα» ακολουθώντας μία περισσότερο ροκ αισθητική. Η επανάληψη της λέξης «Θάνατος» στις τρεις πρώτες στροφές του ποιήματος, οδηγούν τον Γλέζο σε μια μελοποίηση που πρωταγωνιστεί ο ροκ ρυθμός με τα τύμπανα και την ηλεκτρική κιθάρα να κυριαρχούν. Παρ’ όλ’ αυτά, η μουσική ακολουθεί τις διακυμάνσεις του κειμένου, με ειρωνική διάθεση εκεί που απαιτείται και οργισμένη στα σημεία που ο στίχος γίνεται “κοφτερός”. Σ’ αυτή την εκδοχή της «Πρέβεζας», ο συνθέτης επιλέγει την τέταρτη στροφή για ρεφρέν του τραγουδιού. Από μόνη της, η δομή του ποιήματος οδηγεί τον Γλέζο σ’ αυτή την επιλογή. Την ίδια στιγμή, κλείνει το τραγούδι με την πέμπτη στροφή και τη μουσική του ρεφρέν, "κατασκευάζει" με αυτό τον τρόπο ακόμα ένα ρεφρέν που ολοκληρώνει το τραγούδι δημιουργώντας την αίσθηση ότι κάτι έμεινε μετέωρο. Ο συνθέτης παίρνει το κείμενο του Καρυωτάκη και το μετατρέπει σε τραγούδι ακολουθώντας πιστά την δομή του κουπλέ - ρεφρέν - κουπλέ. Στην μελοποίηση του Γλέζου, έχει παραληφθεί η έκτη και τελευταία στροφή του ποιήματος, ένα σημείο του κειμένου που κατά τη γνώμη μου κλείνει όλη την ειρωνεία και την απέχθεια του Καρυωτάκη προς το μίζερο περιβάλλον που τον καταπιέζει.
Η μελοποίηση του Γιάννη Γλέζου φωτίζει περισσότερο την οργισμένη πλευρά του ποιήματος. Η μουσική του είναι θυμωμένη, ασφυκτιά, φωτίζει το ποίημα με τέτοιο τρόπο που τελικά δίνει την αίσθηση του ξεσπάσματος αλλά και ενός παράπονου που ξεχειλίζει από τους στίχους. Δεν είναι τυχαίο που και η δεύτερη εκτέλεση του τραγουδιού με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου βρήκε μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό (επί χρόνια ο Παπακωνσταντίνου περιελάμβανε την «Πρέβεζα» στο ρεπερτόριο των ζωντανών εμφανίσεών του, δημιουργώντας ...“σκηνές ροκ”!). Ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας απ’ την άλλη, υπηρετεί το κείμενο και τη μουσική με έναν τρόπο ισορροπημένο και ουσιαστικό. Ο τρόπος που μεταδίδει την οργισμένη μελοποίηση του Γλέζου, είναι εκείνος ο μοναδικός τρόπος που έχει ο Γκαϊφύλλιας να “ροκάρει” χωρίς να το φωνάζει.


Απ’ την άλλη μεριά, ο Δήμος Μούτσης μελοποιεί την «Πρέβεζα» “διαβάζοντας” το κείμενο σχεδόν κατά λέξη! Εδώ, η επανάληψη της λέξης "θάνατος" οδηγεί τον Μούτση σε πιο λυρικά μονοπάτια. Η χρήση του συνθεσάιζερ (ιδιαίτερα πρωτοποριακή προσέγγιση για εκείνη την εποχή), δίνει από την αρχή του τραγουδιού μια σχεδόν εφιαλτική αίσθηση, που ενισχύεται ολοένα από τα τύμπανα και το κοφτό παίξιμο του πιάνου. Ο Μούτσης αλλάζει την σειρά των τριών πρώτων στροφών, επιλέγοντας με αυτό τον τρόπο τους τελευταίους στίχους της δεύτερης στροφής («ο ήλιος, θάνατος μέσα στους θανάτους») ως προετοιμασία της τέταρτης στροφής («Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης…»), ενώ την ίδια στιγμή ο ρυθμός του τραγουδιού επιβραδύνεται, σχεδόν καταργείται!
Την ίδια στροφή που χρησιμοποιεί ο Γλέζος για ρεφρέν, ο Μούτσης την ερμηνεύει μουσικά με ένα τελείως διαφορετικό και πρωτότυπο τρόπο: δανείζεται το βασικό θέμα του 2ου βαλς από την «2η Σουίτα για Τζαζ Ορχήστρα» του Ντμίτρι Σοστακόβιτς και προσαρμόζει πάνω στη μελωδία του ολόκληρη την τέταρτη στροφή! Φυσικά, η “λύση” που δίνει ο Μούτσης στο συγκεκριμένο σημείο της μελοποίησης, δεν είναι καθόλου τυχαία: ο ρυθμός του βαλς τονίζει ακόμα περισσότερο την εικόνα της μπάντας που «θα ακούσουμε την Κυριακή», ενώ παράλληλα το γνωστό βαλς του Σοστακόβιτς “ζωγραφίζει” με τον καλύτερο τρόπο το μικροαστικό τοπίο που αποτυπώνει ο Καρυωτάκης στη συγκεκριμένη στροφή. Μια απρόβλεπτη και ευφυής μουσική “αυθαιρεσία” του Δήμου Μούτση, που όμως κατά τη γνώμη μου υπηρετεί απόλυτα την απόδοση της ατμόσφαιρας των στίχων του Καρυωτάκη. Αμέσως μετά, ο συνθέτης διατηρεί τον ρυθμό του βαλς, μόνο που αυτή τη φορά ο ρυθμός γίνεται πιο γρήγορος, πιο εφιαλτικός. Ο Μούτσης μελοποιεί ολόκληρη των «Πρέβεζα» (σε αντίθεση με τον Γλέζο που παρέλειψε την τελευταία στροφή) και ολοκληρώνει το τραγούδι με την επανάληψη των δύο πρώτων στροφών, για να κλείσει τελικά το τραγούδι με τον «ήλιο, θάνατο μέσα στους θανάτους». Όσο για την ερμηνεία του Χρήστου Λεττονού, η θεατρικότητα με την οποία αποδίδει το τραγούδι, καθιστούν την συγκεκριμένη εκτέλεση της «Πρέβεζας» αξεπέραστη!


Όλα τα παραπάνω, δεν έχουν σκοπό να συγκρίνουν τις δύο μελοποιήσεις της «Πρέβεζας» με πρόθεση να απορριφθεί η μία απ’ τις δύο ως η λιγότερο καλή. Αντίθετα, εξετάσαμε δύο μελοποιήσεις που η κάθε μια ξεχωριστά φωτίζει το ποίημα του Καρυωτάκη με τον προσωπικό “προβολέα” του δημιουργού της. Ο μεν Γλέζος προσεγγίζει την οργισμένη και ροκ πλευρά του ποιήματος, ο δε Μούτσης την περισσότερο επική και ειρωνική. Και οι δύο όμως, διατηρούν ατόφια την μελαγχολία του ποιητή όταν εκείνος αντικρίζει το πνιγηρό μικροαστικό τοπίο που εισχωρεί και μέσα του, για να τον οδηγήσει τελικά στην αυτοκτονία, λίγες μέρες αργότερα. Δύο από τους σημαντικούς εκπροσώπους της γενιάς των συνθετών της μεταπολίτευσης, κατέθεσαν τις δικές τους μουσικές εκδοχές σε ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη. Σε εμάς δε μένει τίποτ’ άλλο, από το να τις (ξανα)ανακαλύψουμε.






Πηγές:
1. «Κ. Γ. Καρυωτάκης. Ποιήματα και Πεζά». Επιμέλεια: Γ. Π. Σαββίδης. Εκδόσεις Ερμής, 1972 (1991).
2. Ένθετα των δίσκων «Ατέλειωτη εκδρομή» του Θανάση Γκαϊφύλλια & «Τετραλογία» του Δήμου Μούτση
3. Ευχαριστώ τον Γιώργο Φλωράκη για τις πληροφορίες σχετικά με το βαλς του Ντμίτρι Σοστακόβιτς.
.
.

23 σχόλια:

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

Όσο η ανάρτηση για τη μελοποίηση της «Πρέβεζας» του Κώστα Καρυωτάκη παραμένει χρονικά τελευταία, ακούμε τις δύο εκτελέσεις των τραγουδιών με τη μουσική του Γιάννη Γλέζου και του Δήμου Μούτση στις πρώτες τους εκτελέσεις.

το αερικό είπε...

Οσμιστηκα το αρωμα των τραγουδιων!
Να εισαι καλα Μακη μου Κατατοπιστικη πολυ, στις λεπτομερειες της παρουσιαση!

Θα συμφωνησω στο
"την βαθύτερη φωνή του ποιητή που ξεπερνά το πεσιμιστικό περίβλημα και επικεντρώνει την προσοχή του στο εχθρικό περιβάλλον της χαύνωσης και της μιζέριας, της ανελεύθερης τελικά ζωής."

Θα διαφωνησω ομως στο οτι,
με προλαβαινεις συνεχεια στις επιλογες του υφους των τραγουδιων, γιατι στο περιεχομενο των αναρτησεων δεν το παλευω με τιποτα!χι!χι!χι!
καλησπερα

Giousurum είπε...

opos panta kai auto to post sou...
pragmatika omorfes osmes ston "vromiko" mousikokosmo tis simerinis eeladas..
kalo vrady.

South Of The River είπε...

Καλημέρα Μάκη!

Όντως πρόκειται για το πιο γνωστό ίσως ποίημα του (αγαπημένου μου) σκοτεινού αυτόχειρα Καρυωτάκη. Και πολύ ιδιαίτερη η δουλειά του Γλέζου και του Μούτση.

Πολλοί εκείνοι που του έχουν απονείμει φόρο τιμής μελοποιώντας ποιήματά του. Πολύ καλές δουλειές από τα Υπόγεια Ρεύματα, μια εκ των οποίων παραθέτω ευθύς αμέσως (από το "Εικόνες στα σύννεφα", στον οποίο δίσκο μελοποιούν και το εξίσου συγκλονιστικό "Παιδικό"):


Πολύμνια

Ψεύτικα αισθήματα ψεύτη του κόσμου,
μα το παράξενο φως του έρωτός μου
φέγγει στου σκοτεινού δρόμου την άκρη
με το παράπονο και με το δάκρυ.

Κόρη χλωμόθωρη μαυροντυμένη
κι είναι σαν όνειρο και περιμένει.
Λάμπει το βλέμμα της απ' την ασθένεια
σάμπως να λιώνουνε χέρια κερένια.

Στ' άσαρκα μάγουλα πώς έχει μείνει
πίκρα το νόημα γέλιου που σβήνει!
Είναι τ' αξήγητο το μικροστόμα
δίχως το μίλημα, δίχως το χρώμα.

Κάποια μεσάνυχτα θα σ' αγαπήσω,
μούσα τα μάτια σου θα τα φιλήσω,
να 'βρω γυρεύοντας μες στα νερά τους
τα χρυσονείρατα και τους θανάτους
και τη βασίλισσα λέξη του κόσμου,
και το παράξενο φως του έρωτός μου.


Χαιρετώ...

Θράσος είπε...

Θεωρώ ότι ο Γλέζος είναι εκπληκτικός συνθέτης και έχει γράψει ένα από τα ωραιότερα ερωτικά γυναικεία τραγούδια όπως το ΚΕΦΑΛΟΔΕΣΙ, η εμμονή του όμως να μην εμπιστεύεται τους Έλληνες τραγουδιστές να ερμηνεύσουν τα τραγούδια του είναι καταστροφική για το έργο του καθώς ο ίδιος στον ρόλο αυτό είναι λίγος.

Μουσικά Προάστια είπε...

Είναι κρίμα κείμενα τέτοιας πληρότητας να αποτυπώνονται μόνο στο διαδίκτυο, και όχι και σε χαρτί. Χωρίς να είμαι ειδικός, μου φαίνεται ότι τέτοια κείμενα δεν έχουν να ζηλέψουν σε τίποτα από ό,τι δημοσιεύεται στον μουσικό περιοδικό τύπο (και δεν το εννοώ κολακευτικά). Πολύ σημαντική η σύνδεση που κάνεις ανάμεσα στο κοινωνιολογικό υπόβαθρο της "Πρέβεζας" και στην περίοδο της μεταπολίτευσης.

Δείχνεις, δηλαδή, ότι η μουσική και το τραγούδι, η τέχνη γενικότερα, δεν είναι ένα μάτσο λέξεις και στίχους, αλλά ένα πολύπλοκο και αντιφατικό σύνολο κοινωνικών σχέσεων, ορισμένων ιστορικά.

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@το αερικό: για όλα είμαστε εδώ: και για τις συμφωνίες και για τις … διαφωνίες!
Σε ευχαριστώ για τα καλά λόγια, (αν και τα βρίσκω λίγο υπερβολικά).


@giousurum: σε ευχαριστώ πολύ για τα καλά λόγια και τις συχνές επισκέψεις σου.


@ south of the river: με πιάνεις αδιάβαστο με αυτή τη μελοποίηση του ποιήματος του Καρυωτάκη από τα «Υπόγεια ρεύματα».
Θα φροντίσω να βρω τον δίσκο για να το ακούσω, και να δω πως μελοποίησαν και το «Παιδικό» που έχει μελοποιήσει ανεπανάληπτα περίπου 25 χρόνια πριν η Λένα Πλάτωνος.
Σε ευχαριστώ για το ποίημα του “άφησες” εδώ.

Καλή σου μέρα

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@ Θράσος: μ’ αρέσει που πάντα πας και βρίσκεις τα πιο άγνωστα και “ψαγμένα” τραγούδια. Και (σχεδόν) πάντα έχεις δίκιο! Το «κεφαλοδέσι» με την ποίηση του Λόρκα και τη μετάφραση – απόδοση του Λευτέρη Παπαδόπουλου, είναι όντως ένα από τα ωραιότερα τραγούδια του Γλέζου. Εγώ απ’ την άλλη, έχω μεγάλη αδυναμία στο «Να ‘χα τη δύναμη» από την «Ελένη του Μάη».
Όσο για το σχόλιό σου σχετικά με την ατολμία (θα την έλεγα εγώ) του Γλέζου, με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο. Υπάρχει πολύ καλό υλικό από τραγουδιστές (κυρίως νεώτερους) που θα μπορούσαν να αναδείξουν διαφορετικά το υλικό που εκδίδει ο Γλέζος τα τελευταία χρόνια.

Την καλησπέρα μου

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@μουσικά προάστια: ευχαριστώ πολύ για τα καλά σας λόγια.

Δεν έχω να συμπληρώσω τίποτ’ άλλο στο σχόλιό σας.
Άλλωστε, μπορεί να αντιμετωπιστεί η Τέχνη και το τραγούδι διαφορετικά; Δε μπορεί!

Την καλημέρα μου

South Of The River είπε...

Καλημέρα Μάκη!

Θυμήθηκα (σε περίπτωση που θελήσεις να ψάξεις τις δουλειές τους) ότι τα Υπόγεια Ρεύματα, εκτός από τα δυο ποιήματα του Καρυωτάκη που μελοποίησαν στο δίσκο που σου έγραψα, έχουνε μελοποιήσει και το ποίημά του "Ανδρείκελα" στον πρώτο τους δίσκο (που - άσχετο - περιλαμβάνει και το "Κινέζικο Πορτραίτο", από τα καλύτερα ελληνικά μπλουζ).

Αυτά.

Χαιρετώ και καλό ΣΚ!!!

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@south of the river: ευχαριστώ πολύ για τις πληροφορίες. Θα αξιοποιηθούν δεόντως…


Καλό Σαββατοκύριακο και σε σένα

Rena Fan είπε...

Μετατοπίζω ελαφρώς τη συζήτηση σε κάτι πιο "ελαφρό" μουσικώς. Σκέφτηκα, διαβάζοντας το εξαιρετικό σου κείμενο, ένα τραγούδι του Σπήλιου Μεντή γραμμένο με αφορμή τον Καρυωτάκη. Το τραγούδησε η Αφροδίτη Μάνου στον δίσκο της "Θα ακούσετε τραγούδια του Σπήλιου Μεντή με την Αφροδίτη Μάνου".
"Φυγομάχησες, καημένε Καρυωτάκη,
με μια σφαίρα στη θλιμμένη σου καρδιά
κι εμείς μείναμε και πίνουμε φαρμάκι
τη ρουτινα μας γουλιά γουλιά..."
Συγνώμη για την παρεκτροπή αυτή, αλλά θέλησα να το επισημάνω για όποιον τυχόν δεν το ξέρει.

ΣΟΦΙΑ ΣΤΡΕΖΟΥ είπε...

Χωρίς να θέλω να χαϊδέψω *το άρωμα του τραγουδιού* βρίσκω εξαιρετική αυτή την ανάρτηση.Βεβαίως ο Γλέζος και ο Μούτσης δανείστηκαν την εποχή που γράφτηκε το ποίημα για να εκφράσουν την αντίθεσή τους για την *στρατιωτικού τύπου καθημερινότητα* που βίωσαν.Θεωρώ όμως πως θέλησαν να εκφράσουν την αντίθεσή τους και στη πολιτική της συγκεκριμένης εποχής που γράφτηκαν τα τραγούδια, την εποχή των πολλών Θα-Θα-Θα...
Η μεγάλη επιτυχία και των δύο εκτελέσεων έχει να κάνει με μια πολιτική απογοητεύσεων του πριν και του μετά, μια και ο κόσμος πάλευε τότε, για να μην κατακτηθεί από την πολιτική των επερχόμενων *οραμάτων*.Νομίζω πως και οι δύο προσπάθησαν έντεχνα να ειρωνευτούν την πραγματικότητα της συγκεκριμένης εποχής γιατί καλλιτέχνες είναι οι άνθρωποι και σαν καλλιτέχνες οραματίζονται, οσμίζονται το αύριο που έρχεται.Γι' αυτό και αποσύρθηκαν νωρίς όντας Μεγάλοι συνθέτες και οι δύο. Δεν υποτάχθηκαν στο σύστημα και στα μέτρα του. Ακολούθησαν τη μοναχική πορεία των αναχωριτών της μουσικής μαζί με πολλούς να τους ακολουθούν επειδή ακριβώς η μουσική τους λειτούργισε καταλυτικά στις συνειδήσεις των ανθρώπων που μπορούσαν να δουν μακρύτερα. Η ιστορία τους δικαίωσε κατά την ταπεινή μου γνώμη.

Ευχαριστώ για την φιλοξενία.

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@Rena fan: πολύ καλά κάνεις και “μετατοπίζεις ελαφρώς τη συζήτηση”. Οι συνειρμοί του καθενός όταν διαβάζει ή ακούει κάτι, είναι το ίδιο σημαντικοί με την όποια συζήτηση ανοίγει με οποιαδήποτε αφορμή. Άλλωστε, θεωρώ πως το σχόλιό σου είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο για όποιον δε γνωρίζει το συγκεκριμένο δισκάκι, αλλά και για μένα που το γνωρίζω μεν, αλλά δεν το έχω στη δισκοθήκη μου (και πρέπει να το αποκτήσω οπωσδήποτε)!!
Πρώτος λοιπόν εγώ, σε ευχαριστώ για αυτή την …“παρεκτροπή”.

Την καλημέρα μου

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@Σοφία Στρεζου: πολλά και ενδιαφέροντα θέματα ανοίγετε με το σχόλιό σας.
Ορίστε κάποιες δικές σου σκέψεις:
Έχετε δίκιο όταν λέτε πως, καλλιτέχνες όπως ο Μούτσης και ο Γλέζος, αλλά και πολλοί άλλοι (πχ. ο Κηλαηδόνης, ο Λεοντής, ο Ανδριόπουλος κ.α.) οσμίστηκαν την επόμενη μέρα και έδωσαν με το καλλιτεχνικό τους έργο το μήνυμα «να μην κατακτηθούμε από την πολιτική των επερχόμενων “οραμάτων”». Θεωρώ όμως, ότι αυτό δεν έγινε κατά τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, αλλά κυρίως στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν δηλαδή τα πράγματα είχαν πια ξεκαθαρίσει και οι προθέσεις είχαν γίνει περισσότερο από φανερές. Βλέποντας πλέον τα πράγματα με την απόσταση των 35 ετών που μας χωρίζουν από εκείνη την εποχή, νιώθω ότι να “αντανακλαστικά” των καλλιτεχνών εκείνα τα χρόνια (της μεταπολίτευσης) βεβαίως και λειτούργησαν, όχι όμως στο βαθμό που εκφράστηκαν (καλλιτεχνικά πάντα) την αμέσως επόμενη δεκαετία (των πραγματικά πάρα πολλών “Θα…”). Τότε κατάφερε να εκφραστεί πιο ολοκληρωμένα και οργανωμένα ο λόγος της γενιάς εκείνων των μουσικών (να θυμηθούμε για παράδειγμα το καταπληκτικό «Ενέχυρο» και το «Να!...» του Δήμου Μούτση).

Από την άλλη μεριά, δε μπορώ να δεχτώ πως, αξιόλογοι καλλιτέχνες οι οποίοι “διάβασαν” την εποχή τους με τέτοιο ποιητικό και ουσιαστικό τρόπο, αποσύρθηκαν γιατί «δεν υποτάχτηκαν στο σύστημα και στα μέτρα του». Ξέρετε, υπάρχει ένα οξύμωρο σχήμα σε όλη αυτή τη σκέψη: δηλαδή, πως είναι δυνατόν εκείνη την εποχή να πηγαίνουν κόντρα στο σύστημα εκφράζοντας με τέτοιο μοναδικό τρόπο προβληματισμούς όπως αυτοί που αναλύσαμε, και μετά από κάποια χρόνια να ακολουθούν το δρόμο της σιωπής! Νιώθω πως το πράγμα είναι λίγο πιο πολύπλοκο. Είναι πιθανόν συνδυασμός πολλών συνθηκών: βεβαίως κοινωνικών και “πολέμου” από το σύστημα, αλλά κυρίως ατομικών για τον κάθε καλλιτέχνη. Οι καλλιτέχνες δεν είναι πάντα έτοιμοι να ακολουθήσουν την κάθε εποχή. Χρειάζεται πολλές αντοχές για να φτάσεις μέχρι το “τέρμα” ενεργός (όπως για παράδειγμα ο Μάνος Χατζιδάκις). Δε νομίζω πως ως κοινό πρέπει να έχουμε απαιτήσεις από τους καλλιτέχνες να εκφράζουν πάντα την εποχή τους, αλλά ούτε και να εξετάζουμε την σιωπή τους ως πράξη αντίσταση ενάντια στο σύστημα. Η σιωπή μπορεί βεβαίως να είναι τρόπος αντίστασης. Όταν όμως αυτή η σιωπή κρατάει περίπου …20 χρόνια, τότε νιώθω ότι δεν είναι πλέον αντίσταση.

Σας ευχαριστώ θερμά για την αξιόλογη συζήτηση που ανοίξατε.
Καλή σας μέρα

BOSKO είπε...

Σε ένα δίσκο που βγήκε στη Lyra το 1980 με τίτλο "Γιάννης Γλέζος- Τα τραγούδια μου", ο Γλέζος επανεξετάζει πολλά τραγούδια του από τη δεκαετία του ΄70 με τη συμβολή της αδερφής του, Δέσποινας, σα δεύτερη φωνή! Μέσα κει υπάρχει κι άλλη μία όμορφη εκτέλεση της καρυωτακικής "Πρέβεζας" για πιάνο- φωνή με τον ίδιο το συνθέτη και ένα πρωτοφανές ροκάρισμα στο πιάνο από μέρους του. Ο δίσκος δεν κυκλοφόρησε ποτέ σε cd και απ' όσο ξέρω αποσύρθηκε γρήγορα και στον καιρό του. Εγώ τον έχω πάντως, οπότε γράψ' τον κι αυτόν στο τεφτέρι σου!

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@Bosko: καλή σου μέρα και καλώς ήρθες!
Ακόμα μια πληροφορία που δεν ήξερα (αυτό το post για την «Πρέβεζα» μου έδειξε τελικά αρκετά πράγματα που πρέπει να αποκτήσω!).
Φίλε μου, να το γράψω κι αυτό στο τεφτέρι μου, όμως, εγώ τι θα κρατάω όταν βρεθούμε; (το μόνο που έχω σημειώσει είναι «τα παιδιά που χάθηκαν στα παραμύθια» με Χ&Π Κατσιμίχα).
Μέχρι τότε όμως, θα τα ξαναπούμε. Σωστά;

Την καλημέρα μου

ΣΟΦΙΑ ΣΤΡΕΖΟΥ είπε...

Χωρίς να θέλω να κάνω κατάχρηση του φιλόξενου χώρου σας θεωρώ πως πρέπει ν' απαντήσω στο σχόλιό σας.Εγώ δεν μίλησα για Κηλαηδόνη,Λεοντή, Ανδριόπουλοπου άν εξαιρέσουμε τον Λουκιανό, οι δεύτεροι υπηρέτησαν το σύστημα μιας συγκεκριμένης πολιτικής εποχής. Επομένως δεν θα μπορούσαν να οσμιστούν το *όραμα*, χωρίς αυτό βέβαια να είναι μομφή ή να ακυρώνει το αξιόλογο και σημαντικό έργο τους. ΄Οσο για τη δεκαετία του '80 νέα ρεύματα με πιο εύπεπτα ακούσματα έδωσαν άλλη ώθηση στις εταιρείες οι οποίες και τελικά κατόρθωσαν να εκπορθίσουν και να επιβάλουν την μουσική άποψη σ΄ένα κοινό κουρασμένο πλέον από το κοινωνικό πολιτικό τραγούδι και τους όποιους προβληματισμούς του.΄Οσων αφορούν τον Ογκόλιθο ΧΑΤΖΙΔΑΚΗ εδώ έχουμε έναν ενεργό πολίτη με δυνατή μουσική και πολιτική φωνή με τεράστιο έργο.Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, γι' αυτό αγκάλιασε τόσο τους νέους τραγουδοποιούς και όχι μόνον. Και με τους αγώνες και με το Σείριο θέλησε να εναντιωθεί στο σύστημα.Καλό θα είναι να μην ξεχνάμε το τότε Φεστιβάλ Τραγουδιού στη Θεσσαλονίκη και τα εντελώς κιτς τραγούδια για να χρησιμοποιήσω τον πιο κόσμιο όρο που μου έρχεται αυτή τη στιγμή στο μυαλό.Το ψαγμένο όμως κοινό ασφαλώς και έχει απαιτήσεις από τους μεγάλους της μουσικής και όχι μόνον Διαννόησης.Αυτοί είναι που θα έπρεπε να εκφράζουν την εποχή και την όποια της διαμαρτυρία, άρνηση ή κατάφαση. Αυτή η σιωπή των καλλιτεχνών τίνει να γίνει συνώνυμο της αποδοχής.Ο Διάλογος που λείπει με τον κόσμο απ' αυτούς που διαννοούνται φθάνει στα όρια της ύποπτης συλλογιστικής. Η κριτική παρέμβαση δεν θα έπρεπε να είναι κατάργηση ή αυτοκατάργηση σε αναγκαστική σιωπή αλλά φωνή με τον τρόπο που μπορεί να υψώσει κανείς ανάλογα με το όποιο εκτόπισμά του.
Για άλλη μια φορά σας ευχαριστώ για την φιλοξενία και τον ευγενικό τρόπο που εκφράσατε τις μικρές αλλά περιεκτικές ενστάσεις σας.

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@Σοφία Στρεζου: έχετε απόλυτο δίκιο στο ότι η αναφορά σας αφορούσε τους δύο συγκεκριμένους δημιουργούς και όχι τους υπόλοιπους που ανέφερα. Απλώς, εγώ προσέθεσα και τα ονόματα των τριών (τουλάχιστον) δημιουργών που μου ήρθαν αμέσως στο μυαλό, μόνο και μόνο γιατί έχω στο νου μου την γενιά των δημιουργών της μεταπολίτευσης σαν ένα συμπαγές σύνολο, σαν “μια φωνή” που βρήκε το δικό της χώρο να εκφραστεί για αρκετά χρόνια. Πρόθεσή μου δεν ήταν να μπερδέψω τα πράγματα, αλλά να θέσω τον προβληματισμό «που είναι όλοι, σήμερα?».

Προσπαθώ απ’ την άλλη μεριά να είμαι (ας μου επιτραπεί η λέξη) επιεικής με μια ολόκληρη γενιά δημιουργών που λίγο ως πολύ έκαναν σχετικά νωρίς στην άκρη, πιθανόν μη μπορώντας να ακολουθήσουν τους ρυθμούς που απαιτούσε ένα «κοινό κουρασμένο πλέον από το κοινωνικό πολιτικό τραγούδι και τους όποιους προβληματισμούς του», όπως πολύ σωστά αναφέρετε! Θέλω να πιστεύω πως ανήκω κι εγώ σ’ εκείνη τη μερίδα του κοινού που «έχει απαιτήσεις από τους μεγάλους της μουσικής και όχι μόνον», προσπαθώ όμως απ’ την άλλη (και ίσως να είναι λάθος κάτι τέτοιο) να μπω και στη θέση των ανθρώπων που έμαθαν να λειτουργούν καλλιτεχνικά κάτω από συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και όταν αυτές “άλλαξαν” (για να θυμηθούμε και τα χρόνια της “Αλλαγής”), έχασαν την επαφή με το κοινό που, ας μην ξεχνάμε, είναι πάντα απαιτητικό χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν του τις αντοχές του καλλιτέχνη.

Ξέρετε, νιώθω ότι η “κουβέντα” που ανοίξαμε είναι ιδιαίτερα επίκαιρη σήμερα. Και το λέω αυτό κυριολεκτικά! Είναι σήμερα η μεγάλη συναυλία για το περιβάλλον στο Καλλιμάρμαρο. Η αφρόκρεμα του ελληνικού τραγουδιού θα είναι εκεί, κινητοποιημένη και “ευαισθητοποιημένη”, τη στιγμή που δεν έχουμε δει ανάλογη κινητοποίηση για τους νεκρούς εργάτες στο Πέραμα πριν από ένα μήνα ή τους απολυμένους στο εργοστάσιο της Siemens πριν από τρείς μέρες στη Θεσσαλονίκη! Φυσικά, και η οικολογική ευαισθητοποίηση (χωρίς εισαγωγικά αυτή τη φορά) είναι επιτακτική ανάγκη σήμερα, αλλά πιστεύω πως τέτοιου είδους κινήσεις με τις ευλογίες του Υπουργείου, του Δήμου κλπ είναι περισσότερο εκ του ασφαλούς. Σίγουρα έχουμε ανάγκη από άλλου είδους δράση εκ μέρους των καλλιτεχνών. Και εδώ, πιστεύω πως θα συμφωνήσουμε απόλυτα!

Πραγματικά σας ευχαριστώ που βοηθάτε αυτή την ιστοσελίδα να γίνει χώρος ανταλλαγής απόψεων και αληθινού προβληματισμού γύρω από το ελληνικό τραγούδι (και όχι μόνο…).
Καλό απόγευμα

ΣΟΦΙΑ ΣΤΡΕΖΟΥ είπε...

Αγαπητό *άρωμα του τραγουδιού*(η προσφώνηση μου βγήκε αυθόρμητα)
Είναι γεγονός πως η εποχή γεννάει και κάνει τους ήρωωες κάτω από δεδομένη χρονική στιγμή και συνθήκες. Εδώ όμως δεν έχουμε να κάνουμε με ήρωωες αλλά με μουσικούς.Κι όταν ο δημιουργός δεν έχει αντοχές ή εμπνεύσεις, πάλι μπορεί να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή από άλλη θέση και στάση απέναντι στα πράγματα και σε μια γενιά που τους ακολούθησε.Η έλλειψη αντοχών δεν τους καταργεί αυτόματα, μια και υπάρχει η ιστορική τους διαδρομή.
Για την μεγάλη συναυλία στο Καλλιμάρμαρο τι να πω...Ερμηνευτές και τραγούδια που ανάμεσά τους υπάρχουν και κάποιοι που εκτιμώ πολύ.Προσωπικά είμαι ένα
α-πολιτικό όν και ιδιαίτερα καχύποπτο μ' αυτού του είδους εκδηλώσεων και κάθε άλλων συναφών.Όχι με τους καλλιτέχνες και τη διάθεσή τους να προσφέρουν αλλά ως προς τους διοργανωτές και τα κίνητρά τους.Φοβάμαι πως τα χρήματα δεν θα καταλήξουν ποτέ στο *βεβαρημένο περιβάλλον*,για το οποίο είμαι υπέρμαχος και πρέπει να βρούμε λύσεις γι΄αυτό, ο καθένας από το δικό του μετερίζι.Ο πλανήτης εκπέμπει SOS.΄Ενα πανηγυράκι ακόμα με αγαθές και χρηστές προθέσεις.΄Οσο για τους *νεκρούς εργάτες* στο Πέραμα και τους απολυμένους της SIMMENS εδώ ομολογώ πως με μπερδέψατε με την *άλλου είδους Δράση* που αναφέρατε. Θα έφτανε ίσως ένα μανιφέστο, μια δήλωση παρηγοριάς έστω,στους οικίους των αδικοχαμένων.΄Οσοι εργαζόμαστε στον ιδιωτικό τομέα έχουμε ζήσει ανάλογες εμπειρίες.
Ευτυχώς το τραγούδι μας πάει για να επανέλθω κυριολεκτικά *στο άρωμα του τραγουδιού* σε κείνες τις φωτεινές εξαιρέσεις που χαϊδεύουν αισθητικά κι ακουστικά την ψυχή μας.Στον καθένα ανήκει η επιλογή. Όμως δεν μπορώ να ωραιοποιήσω αυτό που αρνούμαι να αναλύσω.Γι' αυτό η ανακάλυψη και η χαρά της ανήκει σ' αυτούς που ψάχνουν και βρίσκουν το *Ωραίον*. Εσείς βρίκατε αρκετά και ελπίζω στη συνέχεια ν' ανακαλύψετε κι άλλα, είμαι απολύτως βέβαιη ότι θα συμβεί.Θα περιμένω με ενδιαφέρον την επόμενη ανάρτησή σας. Σας ευχαριστώ και πάλι θερμά για την πραγματικά ενδιαφέρουσα μουσική και όχι μόνον ανταλλαγή απόψεων και ιδεών.Είναι σαφές πως και οι δύο λατρεύουμε το καλό ελληνικό τραγούδι έτσι όπως εμείς στα δικά μας μέτρα ορίζουμε.
καλό βράδυ...

ΣΟΦΙΑ ΣΤΡΕΖΟΥ

I'mthedoor είπε...

Καλησπέρα Μάκη.
Πολλά μπράβο για το blog.
Μου φαίνεται ότι ο Γλέζος "στρέφει" προς τα έξω και οι Γκαϊφύλιας -Παπακωνσταντίνου τραγουδούν το θάνατο.
Ο Μούτσης εσωτερικεύει και ο Λεττονός τραγουδάει το δικό του θάνατο.

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@ Σοφία Στρεζου: κι εγώ σας ευχαριστώ για τον εποικοδομητικό διάλογο και τα καλά σας λόγια.



@ i’mthedoor: πολύ ενδιαφέρουσα άποψη για τις δύο μελοποιήσεις! «… και ο Λεττονός τραγουδάει το δικό του θάνατο»! Πράγματι, ενδιαφέρον!!

Ευχαριστώ για την επίσκεψη και τα καλά λόγια.

Μουσικά Προάστια είπε...

Υπάρχει και μια τρίτη εκδοχή για τη σιωπή αυτών των συνθετών (αν θεωρήσουμε την "πράξη αντίστασης" ως την πρώτη, και "την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών" ως τη δεύτερη).

Μπορεί απλά αυτοί οι άνθρωποι (όχι κατ' ανάγκην οι προαναφερθέντες, ή όχι μόνο αυτοί) να στερέψανε από έμπνευση. Τόσο απλό, και τόσο φυσιολογικό αν δούμε τι κατάφεραν να βγάλουν μέχρι τότε. Η σιωπή μπορεί απλά να υποδηλώνει ένα τέλος, και τίποτε άλλο.

Πολύ επίκαιρος ο διάλογος που αναπτύχθηκε στην ανάρτηση αυτή Μάκη.