Τρίτη 1 Απριλίου 2008

“Πέντε ποτάμια το ‘πλεναν κι έβαψα και τα πέντε”

.
Το παραδοσιακό τραγούδι είναι αναμφισβήτητα το είδος του τραγουδιού που έχει ταλαιπωρηθεί πιο πολύ απ’ όλα. Παρ’ όλο που κουβαλάει μέσα του όλη την κληρονομιά της βυζαντινής μουσικής αλλά και το χρώμα, τις συνήθειες και την παράδοση του κάθε τόπου, το δημοτικό τραγούδι περιφρονήθηκε, χλευάστηκε και υποτιμήθηκε όσο κανένα άλλο είδος τραγουδιού. Αποτέλεσε ίσως την πιο ζωντανή μορφή δημιουργίας, με συνεχείς μεταλλάξεις, βασισμένο αποκλειστικά στην προφορική διάδοση, ένας ζωντανός οργανισμός που ταξίδευε σε όλα τα μέρη της Ελλάδας και προσαρμοζόταν ανάλογα με τα έθιμα και τις ιστορικές συνθήκες κάθε εποχής. Συντρόφευε τους ανθρώπους σε όλες τις κοινωνικές τους εκδηλώσεις, στις χαρές και στις λύπες, αποτέλεσε μέσο κοινωνικής αντίδρασης στον εκάστοτε εξουσιαστικό φορέα και έγινε πεδίο δημιουργίας για χιλιάδες ανώνυμους εμπειρικούς συνθέτες και στιχουργούς.

Ένα από τα πιο δημοφιλή παραδοσιακά τραγούδια, είναι το «Γιάννη μου το μαντήλι σου». Στη δισκογραφία υπάρχουν πολλές εκτελέσεις του συγκεκριμένου τραγουδιού, με πιο γνωστή αυτή της Δόμνας Σαμίου. Υπάρχει όμως και μια ηχογράφηση λιγότερο διαδεδομένη που έγινε το 1984 με τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Σπύρο Σακκά. Πρόκειται για μια ηχογράφηση που πραγματοποιήθηκε στα studios της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και μεταδόθηκε από το Δεύτερο Πρόγραμμα το Πάσχα του 1984. Ανάμεσα σε τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, του Διονύση Σαββόπουλου αλλά και lieder του Bach και του Schumann, ξετρυπώνει ένα από τα πιο γνωστά Ηπειρώτικα τραγούδια σε μια υπέροχη διασκευή που σέβεται απόλυτα την παράδοση και συνεχίζει την απενοχοποίηση του δημοτικού τραγουδιού που είχε ξεκινήσει ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 (καθώς, ανάμεσα στις πολλές πληγές που δημιούργησε η επταετία της χούντας στον πολιτισμό, ήταν και η σύνδεσή της με το δημοτικό τραγούδι).

Την ενορχήστρωση του τραγουδιού υπέγραφε η Λένα Πλάτωνος. Έχοντας στις αποσκευές της την κλασσική μουσική παιδεία, τα τραγούδια της «Λιλιπούπολης» καθώς και τις μελοποιήσεις στα ποιήματα του Καρυωτάκη, η Λένα Πλάτωνος αντιμετώπισε το τραγούδι με το σεβασμό και το ήθος που του αρμόζει. Σεβάστηκε απόλυτα το ρυθμό και τη μελωδική γραμμή του χωρίς περιττούς πειραματισμούς και στολίδια, έστησε την ενορχήστρωση με τρία μόνο όργανα (κλαρίνο, βιολί και νταούλι), κρατώντας ατόφιο το άρωμα και την αίσθηση ενός κατά τα άλλα πένθιμου τραγουδιού. Με την ενορχήστρωσή της η Λένα Πλάτωνος έδωσε στο τραγούδι το βάρος που του πρέπει. Με απότομα κοψίματα που ενισχύουν τον πένθιμο χαρακτήρα του αλλά και με τις διαφορετικές οκτάβες που αλλάζουν το κλαρίνο και το βιολί, ενορχηστρωτικά το τραγούδι δε χάνει στο παραμικρό από το ύφος και την αισθητική του.

Η Δήμητρα Γαλάνη, έχοντας τραγουδήσει και στο παρελθόν παραδοσιακά τραγούδια και ειδικά Ηπειρώτικα («Άστραψε η ανατολή», «Χαλασιά μου», κ.α.), προσαρμόζει τη φωνή της απόλυτα στο πνεύμα του τραγουδιού. Η φωνή της μετατρέπεται σε ένα ακόμα παραδοσιακό όργανο που συμπληρώνει τη λιτή ενορχήστρωση της Λένας Πλάτωνος. Τραγουδάει όπως μια ηλικιωμένη ηπειρώτισσα θα πονούσε για τον μονάκριβο γιό της που είναι στην ξενιτιά, η αναπνοές της μυρίζουν πεύκο και θυμάρι του βουνού, η ερμηνεία της αποτελεί μάθημα για το πως πρέπει να τραγουδιέται ένα ηπειρώτικο παραδοσιακό τραγούδι. Από την άλλη μεριά, ο Σπύρος Σακκάς, με θητεία στη λόγια μουσική και χωρίς προηγούμενη εμπειρία στην ερμηνεία τέτοιου είδους τραγουδιών (τουλάχιστον δισκογραφικά), στέκεται δίπλα στη Δήμητρα Γαλάνη με τον ίδιο σεβασμό απέναντι στο τραγούδι. Επιστρατεύοντας την τεχνική του, συμπληρώνει επάξια την ερμηνεία της Γαλάνη με τα βυζαντινού τύπου ισοκρατήματα και τις “κόντρες” που θυμίζουν πολύ τους ρόλους που έχουν οι τραγουδιστές των πολυφωνικών ηπειρώτικων τραγουδιών.

Στη συγκεκριμένη ηχογράφηση του «Γιάννη μου το μαντήλι σου», συναντήθηκαν τρεις νέοι μουσικοί καταθέτοντας τη δική τους άποψη για ένα χιλιοτραγουδισμένο αλλά και παρεξηγημένο δημοτικό τραγούδι, σε μια εποχή που τα παραδοσιακά τραγούδια αποτελούσαν (και αποτελούν ακόμα) αντικείμενο χλευασμού ή στην καλύτερη περίπτωση παντελούς αδιαφορίας (τουλάχιστον στα αστικά κέντρα). Πατώντας σταθερά πάνω στην παράδοση, δε ρίσκαραν με καμία “πρωτοποριακή” ή πειραματικού επιπέδου πρόταση, τραγούδησαν απλά αλλά ουσιαστικά, δοκίμασαν τις ερμηνευτικές τους ικανότητες σε ένα είδος που φαίνεται αλλά δεν είναι καθόλου εύκολο. Μια ηχογράφηση που δεν έγινε ιδιαίτερα γνωστή, δε μπήκε ποτέ σε συλλογές παραδοσιακών τραγουδιών, όμως δεν παύει να αποτελεί μια σημαντική πρόταση για τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης των νεότερων ερμηνευτών με το παραδοσιακό τραγούδι. Από τότε μέχρι τώρα έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι: πέρα από τους παλιούς τραγουδιστές παραδοσιακών τραγουδιών (Δόμνα Σαμίου, Χρόνη Αηδονίδη, κ.α.), αρκετοί νέοι δημιουργοί (με φωτεινότερο ίσως παράδειγμα τον Θανάση Παπακωντσαντίνου) έχουν εντάξει στις δημιουργίες τους στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι. Παρ’ ολ’ αυτά, το παραδοσιακό τραγούδι ακόμα δεν έχει καταφέρει να αποτινάξει από πάνω του τη ρετσινιά του δύσκολου και (ακόμα χειρότερα) “αστείου” τραγουδιού που προκαλεί το γέλιο και την περιφρόνηση.

Νίκος Γκίνος: κλαρίνο, Δημήτρης Βρασκος: βιολί, Τάκης Μαρινάκης: νταούλι

Δίσκος: Μια βραδιά μ’ ένα τραγούδι
Έκδοση: 1985 (Minos EMI)

12 σχόλια:

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

Γνωρίζω καλά πως, όσο η παρούσα ανάρτηση για το τραγούδι «Γιάννη μου το μαντήλι σου» θα είναι χρονικά τελευταία, η επισκεψιμότητα του blog θα μειωθεί δραματικά και τα σχόλια θα είναι ελάχιστα! Παρ’ όλ’ αυτά, θεωρώ πως, τόσο το τραγούδι όσο και την συγκεκριμένη εκτέλεση αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής κι ας μην είμαστε (βάζω φυσικά και τον εαυτό μου μέσα) εξοικειωμένοι με το δημοτικό τραγούδι και τον πλούτο που κρύβει.

South Of The River είπε...

Κατ' αρχάς σε ευχαριστώ πολύ για τις ευχές σου! Ειλικρινά!

Συμφωνώ απόλυτα με τις απόψεις σου περί δημοτικού-παραδοσιακού τραγουδιού Μάκη. Πρόκειται όντως για την πιο ακατέργαστη μορφή αγνής τέχνης και δημιουργίας. Τότε που οι τραγουδιστάδες (εμπειρικοί μουσικοί και τραγουδιστές) γύριζαν από χωριό σε χωριό και από πόλη σε πόλη, ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΑΜΟΙΒΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΝΑ ΖΟΥΝ ΑΠΟ ΑΥΤΟ!!!

Κατά καιρούς γίνονται εξαιρετικές δουλειές πάνω σε παραδοσιακά τραγούδια. Αν δεν τα έχεις υπόψη σου (που σιγά μην δεν τα έχεις) κοίτα τα "Κόκκιν' αχείλι" και "Η ιστορία του Αη Γιώργη - κυπριακό" και αρκετά άλλα που δισκεύασε ο Αλκίνοος Ιωαννίδης. Ακόμα και ροκ συγκροτήματα έχουν αγγίξει τέτοια τραγούδια, ίσως με όχι το πιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα, αλλά μετράει το ότι σύγχρονοι μουσικοί δεν τα ξεχνούν και εμπνέονται απ' αυτά!

Καλησπέρες!

South Of The River είπε...

Σημαντική παράλειψη: οι δικοί μας Mode Plagal που διασκεύαζαν και διασκευάζουν παραδοσιακή θρακιώτική μουσική με jazz-fusion ύφος. Πραγματικά φοβεροί!!!

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@south: σου έστειλα χθες mail με τις ευχές μου, για να μη φορτώσω τα comments του τελευταίου σου post (τους Audioslave δεν τους ήξερα, όμως, ό,τι διάβασα και ό,τι άκουσα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον).


Αιφνιδιάζομαι ευχάριστα από το σχόλιό σου! Δε φανταζόμουν πως θα έβλεπες όπως κι εγώ το δημοτικό τραγούδι ως ένα αξιόλογο είδος τραγουδιού με μεγάλο πλούτο (που θέλει και πάρα πολύ ψάξιμο)! Οι γνώσεις μου στο δημοτικό τραγούδι είναι σε παιδικό (αν όχι σε νηπιακό) επίπεδο, αν αναλογιστεί κανείς τον τεράστιο όγκο δημοτικών τραγουδιών και τα διαφορετικά είδη που συναντάμε στα μέρη της Ελλάδας (Ηπειρώτικα, Θρακιώτικα, νησιώτικα, κ.ο.κ). Είπαμε, θέλει πολύ ψάξιμο η ιστορία.

Όσο για τις σύγχρονες εκτελέσεις παραδοσιακών τραγουδιών, όντως υπάρχουν πολλές (ορισμένες μάλιστα είναι εξαιρετικές). Από Mode Plagal, δυστυχώς έχω ακούσει ότι έπιασε τ’ αυτί μου απ’ το ραδιόφωνο. Καθοδήγησέ με σε παρακαλώ (δισκογραφία, site, κλπ) για να το ψάξω περισσότερο.

Φιλιά

BOSKO είπε...

εγώ λέω αντιθέτως ό,τι είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες αναρτήσεις σου. Βρίσκω επίσης εξαιρετική την "παρουσία" του βαρύτονου Σακκά σ' ένα ηπειρώτικο πολυδιασκευασμένο τραγούδι! Πες μου, Μάκη- και sorry αν μου διαφεύγει- γράφεις ή έγραφες ποτέ σε κάποιο μουσικό έντυπο;

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@Bosko: Πρώτ’ απ’ όλα, άργησα να καταλάβω ότι άλλαξες το όνομα του blog σου! Έστω και καθυστερημένα λοιπόν, άλλαξα κι εγώ δίπλα στα «αγαπημένα» μου το «όνομά» σου.

Σε ευχαριστώ πολύ για το comment. Δεν έχω γράψει ποτέ σε κάποιο μουσικό έντυπο (αν και πολύ θα το ‘θελα). Ένας απ’ τους λόγους που άνοιξα κι αυτό το blog ήταν ακριβώς αυτός: να δημοσιεύω κάποια κείμενα για μουσικές και ανθρώπους που αγαπώ. Και δε σου κρύβω ότι αυτή η «περιπέτεια» του γραψίματος και της επικοινωνίας με έχει ενθουσιάσει.

Ευχαριστώ που πέρασες

South Of The River είπε...

Έτσι είναι Μάκη. Πρέπει ο μουσικός (και εδώ που τα λέμε και ο καθένας μας) να μην ξεχνάει τις καταβολές του και από που ξεκίνησαν όλα. Πρέπει κάποιες φορές να γυρνάς πίσω να παίρνεις φόρα αν θες να πας μπροστά!

Για Mode Plagal κοίτα εδώ: www.modeplagal.gr
Είναι πληρέστατο το site. Τα παιδιά έχουν βγάλει 4 δίσκους. Ψάξτο, θα ενθουσιαστείς, είμαι σίγουρος.

Θα συμφωνήσω με Bosko ότι είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες αναρτήσεις σου. Κι εγώ έτσι έλεγα για τους Iron and Wine (ότι ποιος θα δώσει σημασία) αλλά ευτυχώς έπεσα έξω! Αλλά ο σκοπός είναι να γράφουμε γι'αυτά που μας αρέσουν και θεωρούμε αξιοσημείωτα.

Καλησπέρες.

F είπε...

καλησπέρα Μάκη μου!

πολύ ενδιαφέρον και πολύ καλογραμμένο το post. Σέβομαι πολύ την παραδοσιακή μουσική κάθε χώρας και ντρέπομαι που ξέρω περισσότερα για την αγγλική και τη νορβηγική παραδοσιακή μουσική απ' ότι για την ελληνική.

να ανεβάζεις να μαθαίνουμε.
Thanx.

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@south of the river: ευχαριστώ πολύ για την πληροφορία (αν και θα έπρεπε από μόνος μου να φανταστώ ότι υπάρχει site)!. Θα το ψάξω άμεσα και το site αλλά και τη δισκογραφία τους. Ευχαριστώ και πάλι.

@f: καλώς πέρασες απ’ τα μέρη μου. Η παραδοσιακή μουσική κάθε τόπου είναι άξια σεβασμού ούτως ή άλλως. Βέβαια, μεταξύ μας, αν ανοίξουμε το θέμα του «ψαξίματος» της μουσικής μεταξύ εσένα κι εμένα, καλύτερα να το κλείσω το blog και να τα λέμε από το τηλέφωνο για καμιά καλημέρα! (καλά, πλάκα κάνω).

Όμως, αυτό που με ενοχλεί περισσότερο, είναι όλες αυτές οι γενιές που μεγάλωσαν με μια διάθεση χλευασμού απέναντι στο δημοτικό τραγούδι. Ένα είδος που δεν μπήκαν ποτέ στον κόπο να το ψάξουν, το αντιμετωπίζουν με ειρωνεία, την ίδια στιγμή που αποδέχονται «αμάσητο» οποιοδήποτε άλλο τραγουδιού λειτουργεί μόνο ως εκτόνωση και δεν έχει καμία σχέση με την ουσία του τραγουδιού.

Την καλή μουσική και τα καλά τραγούδια τα συναντάει κανείς σε οποιοδήποτε είδος. Όσο έχουμε τα αυτιά μας ανοιχτά, οι αξιόλογες μουσικές θα μας επισκέπτονται. Θέλει πολύ ψάξιμο… Το ξέρεις καλύτερα από μένα.

Σε φιλώ

Ανώνυμος είπε...

Στέκομαι με μεγάλο σεβασμό στο δημοτικό μας τραγούδι.Άλλωστε η καταγωγή μου με βοήθησε να ασχοληθώ πολύ, ακούγοντας το μάλιστα από πολύ μικρή ηλικία.
Εύκολα ανασύρω στιγμές σε πανηγύρια αλλά και μαζώξεις σε συγγενικά σπίτια υπο τους ήχους παραδοσιακής μουσικής.
Αναζήτησα οργανοπαίχτες, ερμηνευτές, τραγούδια, κάνοντας και 'επισκέψεις' σε κέντρα όπου μάλιστα ήταν γεμάτα από νεολαία που σίγουρα δεν θεωρούσε ότι ήταν σε μαυσωλείο!
Εξαιρετικοί οι Mode Plagal, μουσικάρες και πάρα πολύ καλοί στα live τους.
Αγαπώ πολύ τα Παλαινά Σεφέρια και τους Χαίνηδες αν και στην Κρήτη έχουν τους ενδοιασμούς τους.
Επίσης οι Socrates στο Mountains αναμιγνείουν τα ηπειρώτικα με το rock.
Ακόμη στα 60's οι αμερικάνοι Kaleidoscope σε ένα ψυχεδελικό παροξυσμό τραγουδούν την γερακίνα!
Ενδιαφέρον έχουν και οι προσπάθειες του Πέτρο-Λούκα Χαλκιά με Ινδούς μουσικούς κάτω από τον τίτλο Έλληνες και Ινδοί.
Άν πετύχεις κάπου τον ουτίστα Ν.Σαραγούδα, συστήνεται ανεπιφύλακτα.
Θα τα ξαναπούμε...
Κώστας 'The Fuzzy Snail'

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

@Κώστας: με έβαλες σε ωραία «περιπέτεια» να ψάξω ποιοι συνθέτες και σε ποια τραγούδια έχουν επιρροές από το δημοτικό τραγούδι. Τελικά είναι πάρα πολλοί. Πέραν του Θανάση Παπακωνσταντίνου που αναφέρω και στο post, να θυμηθώ τον Σαββόπουλο με τον «μπάλλο», τη «Μαύρη Θάλασσα», την Αφροδίτη Μάνου με το «ηπειρώτικο τραγούδι», τη Γαλάνη με το «πως περνούν οι άνθρωποι», τον Υφαντή, τον Γιάννη Χαρούλη, είναι πράγματι μεγάλος ο κατάλογος, και βεβαίως, αυτοί που αναφέρεις (Χαϊνηδες, Παλαινά Σεφέρια), ακόμα κι εκείνο το καταπληκτικό κλαρίνο στης «αγάπης μαχαιριά» των Κατσιμίχα! Όλα αυτά λίγο μπερδεμένα στο μυαλό μου (φυσικά, άλλο είναι ο «μπάλλος» και άλλο οι Χαινηδες), όμως ο παρονομαστής είναι κοινός. Όπως είπε και ο South, πρέπει κάποιες φορές να γυρνάς πίσω να παίρνεις φόρα αν θες να πας μπροστά!

Σε ευχαριστώ που πέρασες
(ακόμα δεν έχεις σκεφτεί να δούμε το ονοματάκι σου μπλέ?…)

BOSKO είπε...

Μάκη, αν μπορείς σήμερα έλα απ' την παράσταση στο Κύτταρο. Σου άφησα πρόσκληση στο blog μου. Ελπίζω να το δεις το σχόλιο...