Παρασκευή 6 Ιουνίου 2008

Μάνος Χατζιδάκις: Οι Μπαλάντες της οδού Αθηνάς (Αφιέρωμα. Γ’ μέρος)

.
Με την επιστροφή του από την Νέα Υόρκη το 1972, ο Μάνος Χατζιδάκις εγκαινιάζει μια ιδιαίτερα δημιουργική περίοδο που ξεκίνησε με την έκδοση του Μεγάλου Ερωτικού και ολοκληρώθηκε με την ηχογράφηση των Αντικατοπτρισμών το 1993. Μέσα σ’ αυτά τα χρόνια, ο Μάνος Χατζιδάκις έγραψε ορισμένους από τους σημαντικότερους κύκλους τραγουδιών, ενώ παράλληλα οι δραστηριότητές του επεκτάθηκαν και πέραν της δισκογραφίας (Τρίτο Πρόγραμμα, καφεθέατρο Πολύτροπον, περιοδικό Τέταρτο, διοργάνωση των Αγώνων Ελληνικού Τραγουδιού στην Κέρκυρα και του Μουσικού Αύγουστου στην Κρήτη, Ορχήστρα των Χρωμάτων, Σείριος και πολλά άλλα). Είναι η περίοδος που αφήνει πίσω του οριστικά την εποχή που τού χάρισε φήμη και δόξα γράφοντας μουσική και τραγούδια για τον ελληνικό κινηματογράφο (εξαιρετικά αξιόλογες εργασίες όλες, ενώ ο ίδιος ο Χατζιδάκις έλεγε για την περίοδο ’57 – ‘66: “λυσσαλέα και δημιουργική μου επαφή με τη μουσική σε μια υπερπαραγωγή. Παράλληλα, μια ατυχής επαφή με το ελαφρό τραγούδι που μου χάρισε ανεπιθύμητη λαϊκότητα”) και αρχίζει η ενασχόλησή του με έκδοση κύκλων τραγουδιών, αντιμετωπίζοντας πλέον το τραγούδι ως “μια σχέση υπεύθυνη, μια πράξη ερωτική ανάμεσά μας που μας αποκαλύπτει”. Σε αυτή την τελευταία δημιουργική περίοδο, θα ηχογραφηθούν και θα κυκλοφορήσουν κύκλοι τραγουδιών εξαιρετικής καλλιτεχνικής αξίας και αισθητικής, όπως Τα παράλογα, η Αθανασία, Η εποχή της Μελισσάνθης, ο Χειμωνιάτικος ήλιος και Οι μύθοι μιας γυναίκας, ενώ παράλληλα η Ρωμαϊκή και η Λαϊκή Αγορά θα αποτελέσουν σταθμούς στη συνολική δισκογραφία του Μάνου Χατζιδάκι.


Το 1983, ο Μάνος Χατζιδάκις ολοκληρώνει και ηχογραφεί έναν κύκλο τραγουδιών που είχε αρχίσει να δουλεύει αμέσως μετά από την ηχογράφηση του Μεγάλου Ερωτικού. Οι Μπαλάντες της οδού Αθηνάς ηχογραφήθηκαν από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο του 1983 και κυκλοφόρησαν τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Πρόκειται για ένα έργο ιδιαίτερης αισθητικής, από εκείνα που σπάνια συναντάει κανείς στην ελληνική δισκογραφία. Πριν απ’ όλα, ας διαβάσουμε τι γράφει ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις στο σημείωμα του δίσκου:



Οι Μπαλάντες της οδού Αθηνάς (έργο 43)
Μουσική τελετουργία για τέσσερις φωνές


«ΕΓΡΑΦΑ ΤΟ ’81: Η οδός Αθηνάς είναι η καρδιά της Αθήνας. Και η Αθήνα είναι η καρδιά του έθνους. Γι’ αυτό και ό,τι υμνεί την Αθηνάς είναι εθνικό κι ελληνικό μαζί. Κι έτσι όπως έχει τ’ όνομα Θεάς η οδός αυτή και στην κορυφή της την βλογάει ο Παρθενώνας, κανείς δεν της αμφισβητεί την εθνική αξία σ’ ολόκληρη τη χώρα.
Ο δρόμος, η Αθηνάς, έχει πολλά οινομαγειρεία και πιο πολλά πορνεία, κινηματογράφους για κατ’ ιδίαν ερωτικήν απόλαυση, ξενοδοχεία σκοτεινά για άμεση ερωτική περίθαλψη – κάτι σαν Πρώτων Βοηθειών, να πούμε, ερωτικών – χιλιάδες καφενεία για ημερήσια χαύνωση, το Δημαρχείο κι ένα γραφείο κηδειών αλλοτινών καιρών. Στον δρόμο αυτόν κυκλοφορούν εργατικοί, μικροέμποροι, αλήτες, πόρνες, τραβεστί, δημοσιογράφοι, επαρχιώτες μαστρωποί και χίλιοι δολοφόνοι. Αυτό περίπου είναι το σκηνικό. Οι Μπαλάντες είναι…

ΤΩΡΑ ΤΟ ’83, συνεχίζω: Οι Μπαλάντες αυτές είναι κάτι πέρα απ’ το “σκηνικό” που μίλησα πιο πάνω, κάτι το διαφορετικό. Θα ‘λεγα είναι μια ποιητική σπουδή πάνω στη βία και στην “σκοτεινή μας ρίζα της κραυγής”, όπως το είπε ο Λόρκα μέσ’ απ’ τα ελληνικά του Νικολάου Γκάτσου.
Είναι ένας μαίανδρος μελωδικός ευφάνταστων ερωτικών συμπλεγμάτων. Είναι κρυφές αυτοαναλύσεις, εξομολογήσεις και περιδιαβάσεις στον κληρονομημένο αθέατο χώρο της ψυχής μας. Είναι μια μουσική καταγραφή των περιθωριακών μας παρορμήσεων. Τέλος, είναι μια τελετουργική προσπάθεια να φανερωθούν οι σκοτεινές δυνάμεις που μας κυβερνούνε μέσα μας και μας ωθούν, μας οδηγούν αδίστακτα προς την πανάρχαια και τελειωτική μας διαδρομή.
Το έργο αυτό το πρωτοσκέφθηκα αφού ολοκλήρωσα την ηχογράφηση του "Μεγάλου Ερωτικού", κάπου το '72. Ηχογράφησα μάλιστα και πέντε κομμάτια με τίτλους αυτοσχέδιους, δίχως να ξέρω πώς και προς τα πού να πορευτώ. Γι' αυτό και σταμάτησα. Τα χρόνια που ακολούθησαν το είχα στη σκέψη μου χωρίς να το δουλεύω και ονειρευόμουν την οριστική μορφή του. Το '81 άρχισα να το ξαναδουλεύω, ενώ συγχρόνως το έπαιζα στις συναυλίες μου, βοηθώντας έτσι τον εαυτό μου να το αποσαφηνίσει. Τέλος, μόλις πριν από δύο μήνες ξεκαθάρισα τον στόχο μου και την τελειωτική φυσιογνωμία του έργου.
Τις Μπαλάντες αυτές, τις χαρίζω στην μνήμη της μητέρας μου, μια και μου κληρονόμησε όλους τους γρίφους που από παιδί μ’ απασχολούν και μέχρι σήμερα κάνω προσπάθειες να τους λύσω. Χωρίς τους γρίφους της, δεν θα ‘μουν ποιητής.»
Μάνος Χατζιδάκις, Νοέμβριος 1983.

Τους στίχους των τραγουδιών υπογράφει ο Μάνος Χατζιδάκις, μαζί με δύο νέους στιχουργούς: την Αγαθή Δημητρούκα και τον Άρη Δαβαράκη. Και δε θα μπορούσε να γίνει αλλιώς! Σε έναν κύκλο τραγουδιών που πραγματεύεται τον Έρωτα και πραγματοποιεί μια “μουσική καταγραφή των περιθωριακών μας παρορμήσεων”, δε θα μπορούσε παρά να γράψουν στίχους δύο νέοι κάτοικοι της πόλης των Αθηνών, που θα διέθεταν την ευαισθησία και το ταλέντο να ντύσουν τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι με λόγια ποιητικά. Ακούγοντας κανείς τα τραγούδια του δίσκου, έχει την αίσθηση πως όλοι οι στίχοι έχουν γραφτεί από τον ίδιο άνθρωπο και ολοκληρώνουν ένα αποτέλεσμα με συνοχή και κοινή αισθητική, δηλαδή, ένα κύκλο τραγουδιών και όχι 16 τραγούδια που τυχαία μπήκαν σε έναν δίσκο μόνο και μόνο γιατί γράφτηκαν την ίδια χρονική περίοδο. Η Δημητρούκα και ο Δαβαράκης πραγματοποιούν δίπλα στον Χατζιδάκι μια σπουδή πάνω στη στιχουργική που ακουμπάει στην ποίηση με τρόπο μοναδικό.
Μα εμείς δεν είμαστε άγγελοι δεν είμαστε από σόι
ούτε φονιάδες ή ληστές ούτε πολύ αθώοι
Μας λείπει μέσα στη ζωή του στοχασμού το θάρρος
γι’ αυτό μας ελησμόνησε κι ο Έρωτας κι ο Χάρος
Έτσι το αίμα κι ο ουρανός κι η θάλασσα κοντά τους
μες στον γκρεμό στην άβυσσο τραβάν του αδυνάτους.
Στίχοι: Αγαθή Δημητρούκα

Μεθώ με δυο σταγόνες κι αρχίζω απ' την αρχή
οι πόρνες είναι μόνες κι οι άντρες μοναχοί
τα λάθη και τα σφάλματα ποτέ μην τα μετράς
τα πάθη σου είναι αγάλματα Αιόλου κι Αθηνάς.
Τις νύχτες που κοιμάμαι τ' αγάλματα ξυπνούν
τα πάθη μου φοβάμαι, τα κρύβω μην τα δουν.
Στίχοι: Άρης Δαβαράκης


Και όπως είναι φυσικό, ο Χατζιδάκις αναθέτει την ερμηνεία των τραγουδιών σε τέσσερεις νέους τραγουδιστές, τέσσερεις φωνές που έμελε να μείνουν στη συνείδηση του κοινού ως “μαθητές” του Μάνου Χατζιδάκι: την Έλλη Πασπαλά, τη Νένα Βενετσάνου, τον Βασίλη Λέκκα και τον Ηλία Λιούγκο. Λίγοι τραγουδιστές είχαν την τύχη στα πρώτα χρόνια της καριέρας τους να ερμηνεύσουν κύκλους τραγουδιών όπως οι Μπαλάντες της οδού Αθηνάς στο πλάι του δασκάλου Μάνου Χατζιδάκι. Αλλά κι απ’ την άλλη, πολύ λίγοι τραγουδιστές θα κατάφερναν σε νεαρή ηλικία να ερμηνεύσουν με τέτοια ακρίβεια και ευαισθησία ένα δύσκολο τραγουδιστικά έργο, που απαιτεί ιδιαίτερη τεχνική και εμπειρία. Δεν είναι τυχαίο που, ενώ πολλοί τραγουδιστές εδώ και χρόνια έχουν ερμηνεύσει κύκλους τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι σε ζωντανές εμφανίσεις, καμία ομάδα από νέους τραγουδιστές δεν έχει ερμηνεύσει τις Μπαλάντες της οδού Αθηνάς ως ολοκληρωμένο έργο (παρά μόνο αποσπασματικά, επιλέγοντας κάποια τραγούδια).




Συνολικά, οι Μπαλάντες της οδού Αθηνάς αποτελούνται από τραγούδια που ολοκληρώνουν μια “μουσική τελετουργία πάνω στην Καταγωγή, τον Έρωτα, την Βία και τον Θάνατο”. Η ακρόαση του δίσκου δεν είναι εύκολη, με την έννοια ότι δεν είναι απλά ένα σύνολο τραγουδιών τοποθετημένα τυχαία μέσα σε 47 λεπτά. Τα τραγούδια αφηγούνται το καθένα ξεχωριστά μύχιες επιθυμίες και εξομολογήσεις μιας αθέατης πλευράς του εαυτού μας, αλλά και όλα μαζί οδηγούν θα έλεγε κανείς σε μια πορεία εξαγνισμού και κάθαρσης. Με φόντο την οδό Αθηνάς και τα γύρω στενά δρομάκια μέχρι την πλατεία Ασωμάτων, ο Μάνος Χατζιδάκις επιχειρεί μια κατάδυση σε μυστικές και καλά κρυμμένες πτυχές του εαυτού μας, αποκαλύπτοντας την ίδια στιγμή ένα βαθιά ποιητικό μουσικό λόγο, ευαίσθητο και φωτεινό. Μουσικοί, ερμηνευτές και στιχουργοί, επιστρατεύουν το ταλέντο τους με μοναδικό σκοπό να υπηρετήσουν αυτή τη μυστική τελετουργία. Και το αποτέλεσμα δικαιώνει τόσο τους δημιουργούς, όσο κι εμάς, τους ακροατές που, κουβαλώντας ένα ελαφρύ μούδιασμα αλλά και την ίδια στιγμή εξαγνισμένοι και “διάφανοι”, ολοκληρώνουμε την ακρόαση ενός πραγματικού αριστουργήματος.


Συντελεστές:
Μουσικός βοηθός: Τάσος Καρακατσάνης
Φλάουτο: Πάνος Δράκος & Στέλλα Γαδέδη
Κλαρινέτο: Νίκος Γκίνος
Κόρνο: Βαγγέλης Σκούρας
Βιολί & μαντολίνο: Δημήτρης Βράσκος
Μπουζούκι: Κώστας Ζαριδάκης
Κιθάρα: Βαγγέλης Μπουντούνης & Στέλλα Κυπραίου
Πιάνο: Τάσος Καρακατσάνης
Μπάσο: Νίκος Τσεσμελής
Εξώφυλλο: πίνακας του Γιάννη Μόραλη ειδικά για την έκδοση του δίσκου




Παρτιτούρα από το τραγούδι "Ερωτική άσκηση για τέσσερις"
(από το επίσημο site του Μάνου Χατζιδάκι)
Μέρος του κύκλου, ανέβηκε με την μορφή μπαλέτου σε χορογραφία Maurice Béjart στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 1992, σε σκηνικά και κοστούμια του Διονύση Φωτόπουλου.

Το φωτογραφικό υλικό είναι από το ένθετο του δίσκου

5 σχόλια:

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

Όσο η ανάρτηση για τις «Μπαλάντες της οδού Αθηνάς» παραμένει χρονικά τελευταία, ακούμε 4 τραγούδια από αυτόν τον κύκλο τραγουδιών:



Είμαι της Αγαύης γιος. Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις, με τον Βασίλη Λέκκα

Η Μαριάνθη των ανέμων. Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις, με τη Νένα Βενετσάνου

Ένα αερόστατο με αίμα. Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις – Άρης Δαβαράκης, με τον Ηλία Λιούγκο

Η πόρτα του Παράδεισου. Στίχοι: Αγαθή Δημητρούκα, με την Έλλη Πασπαλά, τον Βασίλη Λέκκα και τη Νένα Βενετσάνου.

Roadartist είπε...

Λατρεμενος ο Μανος..
Εξαιρετικο αφιερωμα!

Ανώνυμος είπε...

Πολύ ωραία... Μόνο δύο σχόλια μέχρι στιγμής, το ένα δικό σου! Νομίζω ότι και τα δύο επόμενα περισσεύουν...
Αντί να ψάχνουμε να βρούμε τι θα γράψουμε, ας ξαναδιαβάσουμε την αρτιότερη μέχρι στιγμής καταχώρησή σου κι ας τρέξουμε στις δισκοθήκες μας και τα βιβλία μας για να ξαναβρούμε το Μάνο που δε μάθαμε σε βάθος...

BOSKO είπε...

Μακράν το πιο ιδιαίτερο και τολμηρό έργο του Μάνου Χατζιδάκι. Οι "Μπαλάντες της οδού Αθηνάς" είναι η πιο προωθημένη εκδοχή του "Μεγάλου Ερωτικού". Δεν είναι τυχαίο πως τα δυο αυτά έργα γράφτηκαν σχεδόν ταυτόχρονα, άσχετα με το πότε κυκλοφόρησαν. Αν στον "Μεγάλο Ερωτικό" ο συνθέτης ασχολείται με τον Έρωτα ως πηγαίο συναίσθημα- σύμβολο νεότητας, στις "Μπαλάντες της οδού Αθηνάς" περνάει στο ζήτημα της Σαρκικής Απόλαυσης. Σκέψου ό,τι η υπέροχη "Ερωτική άσκηση για τέσσερεις" είναι η μοναδική φορά στο ελληνικό τραγούδι που περιγράφεται ποιητικότατα μία...παρτούζα! Λατρεύω όλο το δίσκο με κορυφαίες στιγμές τη Μαριάνθη των Ανέμων, τον Πωλητή Ιδανικών Στιγμών, το Ένα αερόστατο με αίμα και το Στη μνήμη μιας παλιάς φωτογραφίας! ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ!

Rena Fan είπε...

Πολύ ωραίο αφιέρωμα.